Pasta: 04452.006Título: Documentos de CaixaAssunto: Documentos de Caixa, 04.JAN.1936 a 15.FEV.1936. Talões e recibos relativos à venda de bens, materiais, e serviços por diversos fornecedores: Companhia de Seguros Fidelidade (prémio de apólice de seguro de mobília); Pagamento de anúncio no Diário de Notícias; Casa Quintão (artigos de decoração); Fabrico de instrumentos por Abílio Godinho para a orquestra de bandolinistas; J. L. de Meyrelles Batista Lda., Filtre Chamberland Systéme Pasteur (filtro de água); António Santos (serviços de fretes); Fernando Pereira Gomes (transporte em carroça); Mapa da Despesa feita em transportes pelos executantes da Orquestra Bandolinista da FNAT em Janeiro de 1936; Sassetti & C.ª (compra de partituras musicais); Salão Neuparth da Valentim de Carvalho (músicas); Companhia das Águas de Lisboa; Fernando Silva (serviços de jardinagem); Pagamento de transporte de mercadoria por Caminho de Ferro de Paredes para Lisboa Santa Apolónia; Freire Gravador (carimbos); etc.Data: Sábado, 4 de Janeiro de 1936 - Sábado, 15 de Fevereiro de 1936Fundo: DIN - Documentos INATELTipo Documental: Documentos Página(s): 102
04452.006
Documentos
Pasta: 04452.003Título: Documentos de CaixaAssunto: Documentos de Caixa de 24.FEV.1936 a 06.ABR.1936. Talões e recibos relativos à venda de bens, materiais, e serviços por diversos fornecedores: Orrico & Caricchio (equipamento de refeitório); Sociedade Comercial Abel Pereira da Fonseca (bebidas); Nota de despesa relativa a subscrição para regresso de Eduardo Dores ao Lobito; folha de pagamento relativa a Ensaios durante o mês de Março (Orquestra de Bandolinistas); Manuel Gonçalves Rodrigues (abastecimento de carnes); Ramiro Leão & Ca (tecidos); Mandarim Chinez, Alvarez, Lda.; Rodrigues (Irmãos) & Ca. (mercearia); Radio-Victoria, Lda. (equipamentos eléctricos), José Agostinho (aluguer de carroças, fretes); Melo Queiroz Lda (equipamentos de lavandaria); Companhia Portuguesa dos Petróleos Atlantic; Estabelecimentos Jerónimo Martins & Filho (víveres); Armando Silva (fotógrafo; inauguração do refeitório); Casa de Trabalho Santa Isabel (roupas de serviço, batas); etc.Data: Segunda, 24 de Fevereiro de 1936 - Segunda, 6 de Abril de 1936Fundo: DIN - Documentos INATELTipo Documental: Documentos Página(s): 105
04452.003
Documentos
Pasta: 06354.000.279Título: Afonso de Castro Moreira, Maria Branca R. Lemos, Maria Amélia Marques Rodrigues, Amândio Silva (pintor), Rui Luís Gomes, Alexandre Barros e Aurélio Gomes Pinheiro, na Quinta de BoucinhasAssunto: Afonso de Castro Moreira, Maria Branca R. Lemos, Maria Amélia Marques Rodrigues, Amândio Silva (pintor), Rui Luís Gomes, Alexandre Barros e Aurélio Gomes Pinheiro, na Quinta de Boucinhas, onde Abel Salazar, amigo dos proprietários, passava grandes temporadas.Inscrições: Boucinha-Agosto 1955. Na casa onde Abel Salazar, grande amigo dos proprietários passava grandes temporadas e dispunha mesmo de quarto próprio "do Senhor Doutor". 1-Afonso de Castro Moreira; 2- Maria Branca R. Lemos 3- D. Maria Amélia Marques Rodrigues 4- Pintor Amândio Silva 5- Dr. Ruy Luís Gomes 6-Alexandre Barros 7-Prof. Aurélio Gomes Pinheiro.Data: Agosto de 1955Fundo: DSZ - Documentos Abel SalazarTipo Documental: Fotografias Página(s): 1
06354.000.279
Fotografias
Pasta: 05112.045Assunto: Audiência no Palácio de Belém; visita de Frei Andrew Bertie, Príncipe e Grão-Mestre da Ordem de Malta; jantar, em traje de gala, no Palácio da Ajuda; aspecto da tribuna de honra na sala de banquetes (antitrono real); Embaixador Roberto Pereira de Sousa (Chefe do Protocolo do Estado); General Carlos Azeredo (Chefe da Casa Militar do PR); Aníbal Cavaco Silva, Primeiro-Ministro; retrato do Frei Andrew Bertie envergando as insígnias da Grã Cruz da Ordem de Cristo; Juiz-Conselheiro Vítor Melo, Presidente do Supremo Tribunal de Justiça; Maria Barroso Soares, esposa do PR; Embaixador Nunes Barata (Chefe de Gabinete do PR); casal Azeredo Perdigão.Data: Maio de 1989Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: Fotografias Página(s): 30
05112.045
Fotografias
Pasta: 05112.043Assunto: Visita de Frei Andrew Bertie, Príncipe e Grão-Mestre da Ordem de Malta; cerimónia de atribuição de condecorações no Palácio da Ajuda: Manuel Alegre (poeta) e Manoel de Oliveira (cineasta), entre outros; discurso do PR Mário Soares; presentes Maria Barroso Soares, Marechal António de Spínola, General Carlos Azeredo, Capitão Rogério Fontes, José Azeredo Perdigão (Presidente da Fundação Calouste Gulbenkian), Vítor Crespo (Presidente da Assembleia da República), Aníbal Cavaco Silva (Primeiro-Ministro), Eurico de Melo (Vice-Primeiro-Ministro e Ministro da Defesa), Luís Valente de Oliveira (Ministro do Planeamento e Ordenamento do Território), Juiz-Conselheiro Vítor Melo (Presidente do Supremo Tribunal de Justiça); apresentação de acreditações, por parte de embaixadores estrangeiros, ao PR Mário Soares; Durão Barroso, Secretário de Estado dos Negócios Estrangeiros; General Carlos Azeredo envergando o uniforme de gala; Alfredo Barroso, Chefe da Casa Civil do PR.Data: Abril de 1989Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: Fotografias Página(s): 36
05112.043
Fotografias
Pasta: 05112.044Assunto: Visita de Frei Andrew Bertie, Príncipe e Grão-Mestre da Ordem de Malta; chegada ao aeroporto internacional da Portela; apresentação de cumprimentos na Sala VIP do aeroporto: Embaixador Roberto Pereira de Sousa (Chefe do Protocolo do Estado), General Carlos Azeredo (Chefe da Casa Militar do PR), e Embaixador Nunes Barata (Chefe de Gabinete do PR); honras militares ao Príncipe e Grão-Mestre Andrew Bertie: revista às tropas diante do Mosteiro dos Jerónimos; Tenente-Coronel Jaime Ourô, Ajudante de Campo do PR; a bandeira de Malta; João de Deus Pinheiro, Ministro dos Negócios Estrangeiros; retratos do PR Mário Soares com o Príncipe e Grão-Mestre Andrew Bertie; cerimónia de deposição de flores no túmulo de Camões (Igreja de Santa Maria de Belém); recepção no Palácio de Belém; elementos do Esquadrão Presidencial da Guarda Nacional Republicana (GNR).Data: Maio de 1989Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: Fotografias Página(s): 36
05112.044
Fotografias
Pasta: 04355.006.001Título: MensagemAssunto: Boletim da Casa dos Estudantes do Império. Colaboradores principais, José Sabrosa e Ilídio Cruz; ilustrações, Rodrigues dos Santos; linóleo da capa, José Pádua. Trabalhos incluídos: Processo Poesia, Francisco José Tenreiro; Mãe, José Craveirinha; Primeiro Encontro de escritores de Angola; Buganvília e Girassóis, Luandino Vieira; A menina Vitória, Arnaldo Santos; Memória da Ilha do Príncipe, Manuel Margarido; A Poesia moçambicana e os críticos de óculos, Alfredo Margarido; Terra, António Nunes; XVIIIº. Aniversário da CEI; Arte moderna e arte negra, Rui Mário Gonçalves; O conflito entre o clã e a família, Henrique Abranches; Música africana, Mwene Kalungo Lungo; Algumas notas sobre Cinema negro-africano, Grade Ribeiro; Museus africanos, Rui Costa (incompleto); Família (linóleo), Luandino Vieira.Número: 1Ano: XVData: Abril de 1963Directores: Carlos ErvedosaFundo: Arquivo Mário Pinto de AndradeTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 36
04355.006.001
IMPRENSA
Pasta: 04315.005.006Título: Voici le texte d'un communiqué émis aujourd'hui par le Sécrétariat Général du PAIGC et diffusé par la Rádio Libertação, station émettrice du PAIGCAssunto: Texto, em francês, de comunicado do Secretariado do PAIGC, difundido pela Rádio Libertação, sobre reunião realizada em Dakar, com uma delegação enviada pela Junta de Salvação Nacional. Reunião por iniciativa da Junta. Delegação portuguesa presidida por Dr. Mário Soares, MNE do governo português, coronel Mateus da Silva, tenente-coronel Almeida Bruno, chefe da Casa Militar do PR e um oficial subalterno. Comunicada decisão da JSN da República Portuguesa de aceitação da proposta de abertura de negociações formulada pelo CEL do PAIGC, na Declaração de 06.MAI.1974, com desejo negociações sejam precedidas de cessar-fogo, de acordo com propostas formuladas na mesma Declaração. Data proposta delegação portuguesa e aceite Secretário Geral PAIGC conversações com vista cessar-fogo, 25.MAI.1974, em Londres.Data: Sexta, 17 de Maio de 1974Fundo: Arquivo Mário Pinto de AndradeTipo Documental: Documentos Página(s): 2
04315.005.006
Documentos
Pasta: 04354.003.001Título: "Ideologias da Libertação Nacional"- CEA - UEM - Maputo, Mário Pinto de AndradeAssunto: Textos de apoio do curso ministrado por Mário Pinto de Andrade, em Maputo, 1984-1985: Geração de 50 - aspectos culturais, Departamento cultural da Associação dos Naturais de Angola - «Antologia dos novos Poetas de Angola (extractos) - 1950/1953»: notas biográficas de alguns poetas angolanos, nomeadamente, Humberto da Silva, Lília da Fonseca, António Jacinto, Maurício Gomes, Leston Martins, Ermelinda Pereira Xavier, Cochat Osório, Viriato da Cruz. Um texto sobre o Professor Laubach, publicado na "Mensagem" nº.1, Luanda, 1951. Um texto de Agostinho Neto sobre «O rumo da literatura negra» e extractos de uma conferência de Mário Pinto de Andrade, no Ateneu, a convite da Casa dos Estudantes do Império, em Coimbra, 1953, subordinada ao título «Uma nova Poesia nasceu em África».Data: 1984 - 1985Fundo: Arquivo Mário Pinto de AndradeTipo Documental: Documentos Página(s): 13
04354.003.001
Documentos
Pasta: 00951.002Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: PONTOS URGENTES:
Autorização da visita de delegados da Cruz Vermelha Internacional aos prisioneiros do PAIGC na Guiné
Campanha de alfabetização promovida por alguns estudantes ou organizações estudantis
Orientação política fornecida à Junta Militar de Angola
Questão diplomática com o Malawi
Visita do Ministro da Coordenação Interterritorial a Cabo Verde
Reforço do auxílio financeiro a Cabo Verde
Congelamento de salários e rendas de casa
Reivindicações dos trabalhadores do Instituto dos Cereais
PONTOS DA ORDEM DO DIA:
Critérios para a revisão dos vencimentos dos funcionários públicos e administrativos
Situação dos reformados
Negociação das Lajes
Criação da Comissão Nacional da FAO
Visita do Secretário-Geral da ONU
Interdição de Teixeira Pinto sair do País
Proposta de exoneração de Nuno Morgado e Armando Rocha de Administradores por parte do Estado, respectivamente do Banco de Angola e Sonap, e de substituição do segundo por Braulio Barbosa
Critérios relativos ao diploma de saneamento
Surto de cólera existente no País
Situação da Previdência
Remuneração, durante o Verão, dos agentes do Ensino Primário, Preparatório e Médio
Situação no sector do turismo
Situação no sector das pescas
Aumento do desemprego e sua incidência por sectores e regiões
Projecto de Decreto-Lei sobre greve e lock-out
Obs: Não foi possível localizar a Agenda correspondente a esta reunião.Data: Sexta, 26 de Julho de 1974Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 11
00951.002
ACTAS
Pasta: 00951.005Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: PONTOS ANTES DA ORDEM DO DIA:
Abertura da fronteira de Alcoutim
Problemas relativos à descolonização da Guiné
Comissão Interministerial para a descolonização
Problema de Cabo Verde
Impossibilidade de desempenho de acções de contra-subversão por parte das Forças Armadas
Aumento da criminalidade, sua prevenção e repressão
Alterações ao diploma sobre nacionalização dos Bancos
Comunidades Europeias irão propor aos novos Estados Africanos Estatutos de cooperação económica
PONTOS DA ORDEM DO DIA:
Alterações à Súmula da reunião anterior do CM
Projecto de Lei eleitoral
Nomeação de António de Almeida, Jorge Aguiar e Vasco da Gama Fernandes, respectivamente como Vice-Governador e Administradores do Banco de Angola
Nomeação de João Botequilha como Administrador por parte do Estado na TAP
Nomeação de Carlos da Costa Nicolau como Administrador da Imprensa Nacional - Casa da Moeda
Pedidos da Angol, Naucril e Angola Energy
Transferência para o Ministério da Educação Nacional dos direitos e obrigações da Mocidade Portuguesa e Mocidade Portuguesa Feminina
Medidas de austeridade na Função Pública
Remunerações máximas para os membros da Comissão de Reclassificação
PONTOS DEPOIS DA ORDEM DO DIA:
Comemorações do dia da independência da Guiné
Comparência do Secretário de Estado dos Negócios Estrangeiros à Festa Nacional da Bulgária
Obs: Não foi possível localizar a Agenda correspondente a esta reunião.Data: Sexta, 6 de Setembro de 1974Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 10
00951.005
ACTAS
Pasta: 00954.016Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: PONTOS DA ORDEM DO DIA:
Alterações às Súmulas das reuniões de CM de 09/12/1974 e 10/12/1974
Intervenções da PSP, GNR e Guarda Fiscal
Despedimentos colectivos
Pensão extraordinária para indivíduos que tenham sido presos por motivos políticos, entre 28/05/1926 e 25/04/1974, e que, à saída da prisão se encontrassem em estado de invalidez
Ponte no dia 23 para os funcionários públicos e da banca
Aumento do preço dos jornais
Problema de Sines
Situação da Empresa de Viação Terceirense
Criação do Quadro Geral de Adidos
PONTOS DEPOIS DA ORDEM DO DIA:
Situação da Messa
Problema da AC
Situação económica da Ilha da Madeira
Situação do sector bancário
Evolução do recenseamento (eleitoral)
Gratificação de Natal
Pedido de revisão de preços pelas casas de pasto e restaurantes
Pedidos de criação de várias Caixas de Previdência
Prolongamento por mais três meses da isenção da sisa que beneficia a construção civil
Retorno de Labisa ao Metropolitano de Lisboa
Urgência na publicação de diplomas sobre constituição de gabinetes ministeriais e sobre gratificações a motoristas, telefones e contínuos
Problemas financeiros do Fundo de Fomento à Habitação (FFH)
Aplicação aos territórios coloniais do decreto sobre inelegibilidade
Concessão de empréstimos
Exploração jornalística das prisões efectuadas no BIP e Torralta
Obs: Não foi possível localizar a Agenda correspondente a esta reunião.Data: Terça, 17 de Dezembro de 1974Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 28
00954.016
ACTAS
Pasta: 00952.006Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: PONTOS DA ORDEM DO DIA: Apreciação das Sumúlas de 30 de Janeiro e de 3 de Fevereiro. Apreciação da proposta da DGS relativa à expropriação por utilidade pública de imóveis necessários às instalações da AGFA. Revisão da legislação sobre expropriações. LNBC e FFH. Reintegração dos servidores do Estado afastados da função pública por motivos de natureza política. Casas sobreocupadas. Nomeações. INALI. Resolução sobre exposição e afixação de cartazes de propaganda partidária. Habitat e J. Pimenta. Saneamento da Função Pública. Associações Patronais. Práticas Comerciais Restritivas. Providências Processuais, Cautelares e Penais relativas às empresas. Soda-Póvoa. O Ministro da Comunicação Social leu um comunicado sobre um artigo publicado no jornal a Capital que punha em causa membros do Governo. Planos de exploração. Serviço Cívico. Decreto-Lei que estabelece normas definidoras da organização dos processos respeitantes a empréstimos e subsídios às autarquias locais.Data: Terça, 4 de Março de 1975Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 66
00952.006
ACTAS
Pasta: 00807.007Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: VER PASTA N.º 0807.08
PONTOS DA AGENDA:
Relações entre o Governo e a AR
Informação sobre o CM para os Assuntos Económicos
Nomeação da Comissão Instaladora da Instituição Parabancária
Extinção do Banco Intercontinental Português
Autorização prévia do Banco de Portugal à nomeação de correspondentes no país por restituições de crédito
Transferência da competência do Fundo de Fomento à Habitação para a respectiva Câmara Municipal, no que se refere à fixação das rendas das casas de renda limitada
Extinção do lugar de professor da cadeira anexa de História do Cristianismo na Faculdade de Letras da Universidade de Coimbra e criação de um lugar de professor extraordinário do 4.º grupo
Criação do mercado abastecedor Chaves de Oliveira, do Porto
Criação do Conselho Nacional do Comércio Interno
Nova redacção ao artigo 19.º do Decreto-Lei n.º 268/71, relativo ao Fundo de Renovação e de Apetrechamento da Indústria da Pesca
Concessão do aproveitamento da energia das águas do Rio Minho à Electricidade de Portugal - EDP
PONTOS FORA DA AGENDA:
Companhia da Fábrica de Fiação de Tomar, SARL em situação económica difícil
Handy Angle Portuguesa - Cantoneiras Metálicas, Lda. e Masola - Sociedade de Madeiras e Alumínios, Lda. em situação económica difícil
Nomeação de um Administrador por parte do Estado para a MUNDET & Cia., Lda.Data: Quinta, 3 de Novembro de 1977Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 3
00807.007
ACTAS
Pasta: 02975.026Assunto: ORDEM DE TRABALHOS:
Estudo da Situação Política
Saída de representantes do PS do Governo
Audiência do PR ao PPD - situação nos Órgãos de Comunicação Social, os partidos e a Assembleia Constituinte, a ocupação de casas e propriedades, a intervenção das autoridades militares, a substituição de órgãos autárquicos e a marcação de eleições autárquicasData: Sexta, 11 de Julho de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 6
02975.026
ACTAS
Pasta: 05352.001.013Assunto: Carta de Dara-Kai, ex-guerrilheiro para Xanana Gusmão, Comandante das FALINTIL informando que em 4 de Setembro de 1990 tinha estabelecido ligação com alguns responsáveis da Juventude altura em que se encontrava ainda detido no quartel dos comandos das boinas vermelhas em Dili e que tem permanecido até a data, o seu grupo é formado por 50 elementos, poucos ex-guerrilheiros, na maioria são jovens estudantes, no massacre de Santa Cruz um ficou ferido mas conseguiu sair, três foram capturados mesmo no cemitério, sofreram toturas e espancamentos antes de serem libertados, ele foi capturado em casa, levaram-no para o Korem e foi espancado pelos polícias timorenses, citando que alguns ex-responsáveis da RA hoje nas vilas esqueceram-se dos sofrimentos dos longos anos nas montanhas como por ex: o ex-Adjunto Político Merak e o Berliku, Mau kalo e Bi Doli continuam firmes, afirmando estar pronto para cumprir as suas ordens, lembrando-lhe para que estudasse bem as pessoas antes de as entregar tarefas porque hoje em dia o rupia é maior que a vidaRemetente: Dara-Kai [SurikT ahan]Destinatário: Cairala [Kay Rala] Xanana GusmãoData: Domingo, 31 de Maio de 1992Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - Pascoela BarretoTipo Documental: Correspondencia Página(s): 6
05352.001.013
Correspondencia
Pasta: 05352.003.012Assunto: Carta Subar Lakon [Merak] para F.L. [Xanana Gusmão], Comandante das FALINTIL referindo ter já evitado os seus sucessivos movimentos para vila porque o Leo Lima com os nangalas [comandos] estão a realizar rusgas as casas suspeitas, informando que o Leo Lima está a esforçar-se para o capturar, perguntando que se tiver ligação com uma mulher chamada Maria em Daré é bom que cortassem rápidamente porque está a rogar/rezar para a rendição dos líderes, acerca da arma escondida só lhe informará quando tiver em mãos dados confirmados, comunicando que nos lados onde ele se encontra muitas pessoas estão a utilizar o nome do Comando da Luta para cobrar dinheiro e artigos para o seu uso pessoal, sobre a aquisição de munições já está tudo em negócio é só aguardar o resultado, quanto a dita didtribuição para as Unidades ou Regiões só se faz em cumprimento da ordem superiorRemetente: Subar Lakon [Merak]Destinatário: F.L. [Xanana Gusmão]Data: Quinta, 4 de Junho de 1992Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - Pascoela BarretoTipo Documental: Correspondencia Página(s): 4
05352.003.012
Correspondencia
Pasta: 09022.002.007Título: Episódios do «5 de Outubro»Assunto: Bilhete postal com ilustração historiada alusiva à revolução que deflagrou na noite de 3 de Outubro, em Lisboa, conduzindo à proclamação da República Portuguesa. Constam os episódios: 1) o bombardeamento do Palácio das Necessidades; 2) a fuga da família real, na Ericeira; 3) a prisão dos Jesuítas para o forte de Caxias; 4) a proclamação na Praça do Município; 5) desembarque da Marinha no Terreiro do Paço; 6) a posição dos revolucionnários na Rotunda; 7) os elementos do Governo Provisório apresentam-se ao líder militar vitorioso, Machado Santos; sob estes, um dragão (símbolo da Casa de Bragança e do exército monárquico) jaz por terra, junto com a Coroa de Portugal; 8) os entrincheiramentos na Rotunda. A composição tomou por modelo algumas fotografias que circularam na época, por forma a criar um conjunto historiado. 1910. (9x13,8 cm).Inscrições: Em legenda: «A PROCLAMAÇÃO DA REPUBLICA PORTUGUEZA»; «Data: 1910Fundo: Colecção Fundação Mário Soares/António Pedro VicenteTipo Documental: ARTE Página(s): 2
09022.002.007
ARTE
Pasta: 09527.004.001Título: Episódios do «5 de Outubro»Assunto: Litografia colorida, da autoria de Cândido da Silva (?) alusiva à revolução que deflagrou na noite de 3 de Outubro de 1910, em Lisboa, e que conduziu à proclamação da República Portuguesa. Da esquerda para a direita: o bombardeamento do Palácio das Necessidades; a fuga da família real, na Ericeira; a prisão dos Jesuítas para o forte de Caxias; os combates nas ruas de Lisboa; a posição da Artilharia na Rotunda; os populares entrincheirados na Rotunda; ao centro, uma alegoria representando a República agigantada por entre os populares que testemunharam a proclamação na Praça do Município - note-se que a figura traz uma réplica da bandeira usada pelos revolucionários, vermelha no lado da haste e verde no exterior. Também ao centro e em primeiro plano, os elementos do Governo Provisório saúdam o líder militar vitorioso, Machado Santos; sob estes, um dragão (símbolo da Casa de Bragança e do exército monárquico) jaz por terra, junto com a Coroa de Portugal. A composição tomou por modelo algumas fotografias que circularam na época, por forma a criar um conjunto historiado. 1911. (67,5x53 cm).Autor: Cândido da Silva?Inscrições: «A PROCLAMAÇÃO DA REPUBLICA PORTUGUEZA»; «Principaes acontecimentos em Lisboa a 5 de Outubro 1910/Principaux évenements dans le 5 Octobre 1910».Data: Terça, 7 de Novembro de 1911Fundo: Colecção Fundação Mário Soares/António Pedro VicenteTipo Documental: ARTE Página(s): 1
09527.004.001
ARTE
Pasta: 09515.005.001Título: Carta de José da Costa Santos TavaresAssunto: Carta de José da Costa Santos Tavares, enviada de Salamanca. Tem aposta a seguinte nota "Setembro 1913. Cartas remetidas com ofício do Governador Civil de Vila Real". Santos Tavares refere ser seguido por um rapaz "bem trajado", ficando alarmado, com receio de poder ser preso, porque o seu crime não era político. Relata como foi confrontado pelo rapaz, Luís Portugal, e que este lhe perguntou se queria prestar serviços à causa monárquica. Em sequência foi levado a casa do Visconde do Banho e aí foi apresentado ao sargento Nunes de Cavalaria 8, sargento Carvalho de Infantaria 20, e Dr. José Pinto. José Pinto ordenou a Luís Portugal, seu secretário, que fizesse render pelo autor da carta alguém que ele sabia. Ficou com a missão de seguir um carbonário. Continua descrevendo o episódio e as conspirações, prestando-se a servir a República.Remetente: José da Costa Santos TavaresDestinatário: [João Bonifácio]Data: Quarta, 3 de Setembro de 1913Fundo: Rodrigo José RodriguesTipo Documental: Correspondencia Página(s): 6
09515.005.001
Correspondencia
Pasta: 08023.014Título: Entrevista a Mateus da Costa no programa radiofónico Tuba Rai Metin - Parte IAssunto: Aquando da invasão estava na vila. Como criança acompanhou e observou tudo, pessoas foram mortas numa rua de nome Jakarta II.
A população é controlada, não pode sair para a horta, falta de alimentos. Muita gente morreu.
Quando as crianças vão caar aves, ao ouvir pessoas a aproximarem-se dele, tem medo.
É gente das Falintil. Como falar com ele, incutir-lhe confiança, falam em ajudá-la.
Como ajudar a desenvolver, ligação com o Adjunto Gil e Sole. Encontra-se com Konis Santana.
Elementos da rede clandestina infiltram-se na Intel (espécie de PIDE), para os ajudar.
A familia tem conhecimento disso.
Em 1991 é preso e sujeito a interrogatório.
O comandante Railakan estava gravemente doente, foi-lhe entregue para o cuidar. Como foi ter com o Railakan, levou-a para casa, deu-lhe segurança, procura medicamentos para o tratar.
Como escrever e guardar os documentos sobre a rede clandestina.
Sabem que Konis Santana morrera, mas não encontram a sua campa. Choram e desconfiam que não tenha morrido.
Ligação com Mau Hunu e Xanana.
A rádio para estabelecer contacto com o mato teve início em 1994.
Organiza demonstração em Dili.
Em 1999 vai a Uaimori por duas vezes.
Como era difícil a vida …
Ceremónia que põe fim às Falintil, início de FDTL: não compareceu por estar muito triste.;
[Tétum: Tempu invasaun, iha vila. Hanesan labarik konsege tuir no haree buat hotu, oho ema iha dalan hanaran Jakarta II.
Kontrola populasaun, labele ba to’os, susar hahan. Mate barak..
Wainhira kiik ba casa manu, rona ema hakbesidk nia, tauk.
Ne’e ema Falintil. Oinsa kolia ho nia, manaan ninia tauk, konvense atu ajuda.
Oinsa ajuda ne’e desenvolve, ligasaun ho Adjunto Gil no Sole. Hasoru ho Konis Santana.
Elementus klandestinidade nebe tama Intel, oinsa sira ajuda.
Familia hatene hotu.
1991 kaer, inkerito.
Tempu Comandante Railakan moras atu mate, bolu nia atu tau matan. Oinsa ba hasoru ho Railakan, lori mai uma, tau seguransa, hetan ai-moruk to’o diak ona.
Oinsa hakerek no rai hela dokumentus kona ba klandestinidade.
Rona Konis Santana mate, buka ninia rate la hetan. Tanis, deskonfia la mate karik.
Ligasaun fali ho Mau Hunu, Xanana.
Radio nebe usa atu kontaktu ba ai-laran, hahu 1994.
Organisa demonstrasaun iha Dili.
1999 ba Wai Mori, dala rua.
Oinsa susar moris ohin.
Ceremonia remata ho Falintil, hahu FDTL: la ba, sente laran moras.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.014
Audio
Pasta: 08023.015Título: Entrevista a Mateus da Costa no programa radiofónico Tuba Rai Metin - Parte IIAssunto: Aquando da invasão estava na vila. Como criança acompanhou e observou tudo, pessoas foram mortas numa rua de nome Jakarta II.
A população é controlada, não pode sair para a horta, falta de alimentos. Muita gente morreu.
Quando as crianças vão caar aves, ao ouvir pessoas a aproximarem-se dele, tem medo.
É gente das Falintil. Como falar com ele, incutir-lhe confiança, falam em ajudá-la.
Como ajudar a desenvolver, ligação com o Adjunto Gil e Sole. Encontra-se com Konis Santana.
Elementos da rede clandestina infiltram-se na Intel (espécie de PIDE), para os ajudar.
A familia tem conhecimento disso.
Em 1991 é preso e sujeito a interrogatório.
O comandante Railakan estava gravemente doente, foi-lhe entregue para o cuidar. Como foi ter com o Railakan, levou-a para casa, deu-lhe segurança, procura medicamentos para o tratar.
Como escrever e guardar os documentos sobre a rede clandestina.
Sabem que Konis Santana morrera, mas não encontram a sua campa. Choram e desconfiam que não tenha morrido.
Ligação com Mau Hunu e Xanana.
A rádio para estabelecer contacto com o mato teve início em 1994.
Organiza demonstração em Dili.
Em 1999 vai a Uaimori por duas vezes.
Como era difícil a vida …
Ceremónia que põe fim às Falintil, início de FDTL: não compareceu por estar muito triste.;
[Tétum: Tempu invasaun, iha vila. Hanesan labarik konsege tuir no haree buat hotu, oho ema iha dalan hanaran Jakarta II.
Kontrola populasaun, labele ba to’os, susar hahan. Mate barak..
Wainhira kiik ba casa manu, rona ema hakbesidk nia, tauk.
Ne’e ema Falintil. Oinsa kolia ho nia, manaan ninia tauk, konvense atu ajuda.
Oinsa ajuda ne’e desenvolve, ligasaun ho Adjunto Gil no Sole. Hasoru ho Konis Santana.
Elementus klandestinidade nebe tama Intel, oinsa sira ajuda.
Familia hatene hotu.
1991 kaer, inkerito.
Tempu Comandante Railakan moras atu mate, bolu nia atu tau matan. Oinsa ba hasoru ho Railakan, lori mai uma, tau seguransa, hetan ai-moruk to’o diak ona.
Oinsa hakerek no rai hela dokumentus kona ba klandestinidade.
Rona Konis Santana mate, buka ninia rate la hetan. Tanis, deskonfia la mate karik.
Ligasaun fali ho Mau Hunu, Xanana.
Radio nebe usa atu kontaktu ba ai-laran, hahu 1994.
Organisa demonstrasaun iha Dili.
1999 ba Wai Mori, dala rua.
Oinsa susar moris ohin.
Ceremonia remata ho Falintil, hahu FDTL: la ba, sente laran moras.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.015
Audio
Pasta: 08023.016Título: Entrevista a Mateus da Costa no programa radiofónico Tuba Rai Metin - Parte IIIAssunto: Aquando da invasão estava na vila. Como criança acompanhou e observou tudo, pessoas foram mortas numa rua de nome Jakarta II.
A população é controlada, não pode sair para a horta, falta de alimentos. Muita gente morreu.
Quando as crianças vão caar aves, ao ouvir pessoas a aproximarem-se dele, tem medo.
É gente das Falintil. Como falar com ele, incutir-lhe confiança, falam em ajudá-la.
Como ajudar a desenvolver, ligação com o Adjunto Gil e Sole. Encontra-se com Konis Santana.
Elementos da rede clandestina infiltram-se na Intel (espécie de PIDE), para os ajudar.
A familia tem conhecimento disso.
Em 1991 é preso e sujeito a interrogatório.
O comandante Railakan estava gravemente doente, foi-lhe entregue para o cuidar. Como foi ter com o Railakan, levou-a para casa, deu-lhe segurança, procura medicamentos para o tratar.
Como escrever e guardar os documentos sobre a rede clandestina.
Sabem que Konis Santana morrera, mas não encontram a sua campa. Choram e desconfiam que não tenha morrido.
Ligação com Mau Hunu e Xanana.
A rádio para estabelecer contacto com o mato teve início em 1994.
Organiza demonstração em Dili.
Em 1999 vai a Uaimori por duas vezes.
Como era difícil a vida …
Ceremónia que põe fim às Falintil, início de FDTL: não compareceu por estar muito triste.;
[Tétum: Tempu invasaun, iha vila. Hanesan labarik konsege tuir no haree buat hotu, oho ema iha dalan hanaran Jakarta II.
Kontrola populasaun, labele ba to’os, susar hahan. Mate barak..
Wainhira kiik ba casa manu, rona ema hakbesidk nia, tauk.
Ne’e ema Falintil. Oinsa kolia ho nia, manaan ninia tauk, konvense atu ajuda.
Oinsa ajuda ne’e desenvolve, ligasaun ho Adjunto Gil no Sole. Hasoru ho Konis Santana.
Elementus klandestinidade nebe tama Intel, oinsa sira ajuda.
Familia hatene hotu.
1991 kaer, inkerito.
Tempu Comandante Railakan moras atu mate, bolu nia atu tau matan. Oinsa ba hasoru ho Railakan, lori mai uma, tau seguransa, hetan ai-moruk to’o diak ona.
Oinsa hakerek no rai hela dokumentus kona ba klandestinidade.
Rona Konis Santana mate, buka ninia rate la hetan. Tanis, deskonfia la mate karik.
Ligasaun fali ho Mau Hunu, Xanana.
Radio nebe usa atu kontaktu ba ai-laran, hahu 1994.
Organisa demonstrasaun iha Dili.
1999 ba Wai Mori, dala rua.
Oinsa susar moris ohin.
Ceremonia remata ho Falintil, hahu FDTL: la ba, sente laran moras.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.016
Audio
Pasta: 08023.072Título: Entrevista a Falur Rate Laek no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Antes da guerra estava a estudar para ser professor.
Nas aulas discutiam o colonialismo com o professor. Esteve na escola militar em Ossu.
Encontrou-se com Kilik, onde liam sobre o 25 de Abril de 1974, ali encontrando motivação para ser um revolucionário.
Os pais são da UDT.
Em Díli organiza os trabalhadores; tentam capturá-lo, consegue fugir, chamam-lhe comunista. Foi preso em Ossu.
Durante o contra-golpe recebeu uma arma. Estava doente e permaneceu em Ossu; foi eleito delegado da FRETILIN.
Explica como foi para o Centro-Leste e o encontro com Sahe.
Diz que se encontrou-se com Xavier Amaral quando este já estava preso, referindo o seu desacordo aos maus-tratos infligidos aos preso. Houve problemas de alimentação; discutia com elementos do Comité Central da FRETILIN.
Refere as Operações de Aniquilamento do inimigo; Mau Barani enfrenta um Batalhão inteiro.
Recorda o primeiro assalto, o medo, e o treino para lançar granadas.
Rendição em 1979, entra para a Hansip (Timorenses Armados e treinados por Jakarta) e Intel. Explica como foi o tiroteio com as FALINTIL, para que os indonésios pudessem acreditar nele e como enganou o inimigo.
Em 1982 os indonésios castigavam-no porque desconfiam dele.
Lu Olo dá a conhecer o Levantamento Nacional de 1983.
Em Krarás, não andou aos tiros com os indonésios. Saiu sozinho. Foram capturadas a irmã e a mãe, e torturadas.
O comandante Rairian consolava-a, não podem encontrar-se, há represálias.
Refere a solidariedade no mato, entre as FALINTIL, as necessidades de alimentação, roupa, medicamentos, o sagrado e o início da rede clandestina. Como o sagrado e os medicamentos curam algumas pessoas na guerra.
Explica como se processavam a comunicação entre a luta armada e a frente clandestina; os estratagemas que usavam para fazer chegar a correspondência; muitas mortes por demasiada auto-confiança. Explica como usavam a “Caixa” (local onde responsáveis da rede clandestina recebiam e distribuíam a correspondência). Salienta o papel central que as mulheres tinham para contactos com na vila.
Faz um resumo da estrutura das Regiões.
Explica como era o aspecto lúdico da vida no mato: os divertimentos, jogos; como produzir víveres sem ser detectado pelo inimigo.
Sustenta que em 1987 a situação era muito crítica.
Explica as posições das FALINTIL em 1999.;
[Tétum: Antes funu estuda, sai profesor. Diskute malu ho profesor iha escola kona ba colonialismu.Escola militar iha Ossu.
Hasoru Kilik, le kona ba 25 / 04. Nia fo motivasaun ba revolusionariu.
Inan aman UDT.
Iha Dili organisa trabalhadores sira; ema koko kaer, niahalai fali, ema bolu komunista. Dadur iha Ossu.
Kontra-golpe: simu kilat. Moras, hela iha Ossu, sai delegadu Fretilin.
Ba Centro-Leste, la’os Matebian. Oinsa hasoru ho Sahe.
Hasoru Xavier Amaral iha dadur. Violasaun dadur sira ne’e, oinsa nia kontra. Susar hahan, diskute malu ho Comite Central.
Tama FADE, ho Comandante Terra Mau Bulak.
Operasaun Anikilamentu husi enemigu. Assaltu nebe ema halo, ex. Mau Barani kontra Batalyon ida tomak.
Primer assaltu, treinu nebe hetan atu soe grenada; tauk.
Rende 1979, tama Hansip no Intel. Oinsa tiru malu ho Falintil sira hanesan Lere, Matan Ruak, etc. atu Bapak sira bele fiar fali. Oinsa enganha Bapak sira.
1981: oinsa Bapak sira kaer no oho.
1982. Bapak kastigu nia fulan tolu tanba deskonfia.
Lu Olo fo hatene kona ba levantamentu 1983 nian. Tauk familia, lakohi.
Kraras, la tiru ho apak. Sai deit. Kaer ninia feton, no inana, ho tortura.
Comandante Rairian fo konsola, labele hasoru sira deit, iha represalias.
Falintil: solidariedade iha laran, situasaun hahan, roupa. Hahu klandestinidade. Ai-moru, lukik, etc.
Oinsa lulik no ai-moruk kura ema balu iha funu nia laran.
Komunikasaun liu surat, barak mak mate tanba lori. Oinsa usa caixa, sistema ne’e. Ionsa utiliza feto atu bele tama vila, 1989.
Resumen estruktura regiaun sira nian.
Konta divertimentu, jogos iha ai-laran. Oinsa produksaun hahan, iha situasaun seguru.
1987 ba leten situasaun makaas fali, oinsa forsa nia kondisaun. Enkontru nebe halo atu haree ba estrategia.
Ligasaun no kompromissu ho povo, ex. Iha tinan 1990, hela iha uma iha nebe Babinsa nia feen deskonfia, oinsa manan nia atu bele halo servisu.
Falintil ninia posisaun 1999, hanesan tuir Xanana Gusmao.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.072
Audio
Pasta: 08023.047Título: Entrevista a Martinho Amaral no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascido em Suai em 1952. Frequentou a escola até Maliana. Os profesores batiam muito. Como era a escola; entrou no seminário. Foi ensinar em Barique, como director da escola de Soibada. Como era lá a situação.
Regressa a Suai para ensinar. Faz os serviços obrigatórios da tropa portuguesa. No centro de instrução de Aileu.
Golpe, kontra-golpe: forsa ne’e neutral. Haree ema barak no kolega barak mate, oho iha Aileu. Husi Suai mos ema barak lori dadur no lakon.
Rogério Lobato nomeou-o Comandante do Batalhão de Suai, com mil homens de armas.
Como os pára-quedistas indonésios entraram em Suai. Ninia elementus barak mate, kanek. Oinsa sira resiste.
Harii forsa intervensaun ka Brigada de Choque. Organisa ai-moruk ho hahan.
Indonesia tama fali Taroman no Fatululik iha 1978.
Evakua ba Zona… Reorganisa fali.
Mobiliza ema servisu komunal no tein masin, etc. oinsa organisa: sistema komunikasaun liu estafeta, radio. Emboscada nebe halo; nain tolu mate.
Cerco de aniquilamento em 1979.
Morreu muita população que se encontrava na concentração. Foi capturao em 1980, como se fez a investigação.
De novo ensinando na escola da Missão. Rui Lopes nomeou-o funcionário de Estado.
Em 1986 faz ligação com Riak Leman e Tuloda Alves; em 1987 estabelece contacto com Konis Santana, Mau Hunu, Nunureh. Encontram carta de Konis Santana. A orientação dá ânimo aos colegas.
Início da dominação do povo, recolha de donativos para enviar para o mato. Atingindo um milhão de rupias.
Como colaborador político do Comando da Região 4. Como dar apoio logístico de acordo com as instruções recebidas. Não foi ao trabalho durante três anos.
Como era o terror dos jovens em por causa de 12 de Novembro.
Entrada de Unamet: euforia. Como foi a coordenação com o Padre oinsa.
Encontro com o jornalista que dá esperanças de vitória para Timor.
Saiu da igreja para se refugiar na montanha no dia 5-9-1999.
Reflexão.;
[Tétum: Moris iha Suai 1952. Escola to’o Maliana. Profesor sira baku makaas. Oinsa escola neba; ba tan seminario. Hanorin fali iha Barique, sai direktor escola nian iha Soibada. Oinsa situasaun iha neba.
Fila ba atu hanorin iha Suai. Tama fali tropa Portugues tanba obriga. Instruksaun iha Aileu.
Golpe, kontra-golpe: forsa ne’e neutral. Haree ema barak no kolega barak mate, oho iha Aileu. Husi Suai mos ema barak lori dadur no lakon.
Rogerio Loubato foti nia ba Comandante Batalhao Suai nian, ho ema nain rihun ida.
Oinsa paracaidistas, enemigu tama Suai. Ninia elementus barak mate, kanek. Oinsa sira resiste.
Harii forsa intervensaun ka Brigada de Choque. Organisa ai-moruk ho hahan.
Indonesia tama fali Taroman no Fatululik iha 1978.
Evakua ba Zona… Reorganisa fali.
Mobiliza ema servisu komunal no tein masin, etc. Oinsa organisa: sistema komunikasaun liu estafeta, radio. Emboscada nebe halo; nain tolu mate.
Anikilamentu iha neba 1979.
Populasaun ba fali konsentrasaun mate barak. Kaptura nian 1980, oinsa investiga fali.
Hanorin fali iha escola Misaun nian. Rui Lopes bolu nia sai funsionario Estadu ninian.
1986 ligasaun ho Riak Leman no Tuloda Alves; 1987 kontaktu ho Konis Santana, Mau Hunu, Nunureh. Hetan surat husi Konis Santana. Orientasaun fo i’is ba kolega sira.
Komesa domina povo, halo conbransa nebe haruka ba ai-laran. Osan to’o 100 juta.
Saihanesan kolaborador politika do Comandu da Regiaun 4. Oinsa fo sasan, surat nebe simu. La tama servisu tinan tolu.
Oinsa teror ba jovem sira iha Suai tanba 12 Novembru.
Unamet mai: kontente. Kookdenasaun ho Padre oinsa.
Hasoru ho jornalista nebe fo esperansa katak Timor bele manan.
Sai husi Igreja ba ai-laran iah dia 5 / 9 / 1999.
Refleksaun.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.047
Audio
Pasta: 08023.119Título: Entrevista a Xavier Amaral no programa radiofónico Tuba Rai Metin - Parte IIAssunto: Com Ramos-Horta e Mari Alkatiri fundam ASDT, posteriormente transformada em FRETILN.
Refere a presença na independência de Moçambique.
Explica a Coligação FRETILIN/UDT.
Participou na formação do governo da República Democrática de Timor-Leste, tendo sido nomeado o Presidente da República.
Refere que foi o pânico durante a invasão.
Participa na organização das forças e Bases de Apoio.
Sofrimento no mato. Frustração, início da campanha para a rendiçao.
O Comité Central da FRETILIN deteve-o, bem como à sua escolta e família.
Fala da sua relação com Nicolau Lobato e Alarico Fernandes.
Não participou nas reuniões, como a de Soibada, porque o inimigo o impediu.
Fala do seu julgamento pelo Comité Central; Situação na prisão, fome. Como foi levado pelo Sahe.
O carácter de Sahe.
Evacuação, emboscada, os indonésios capturaram-no, perto de Lakluta
Levado para Díli, ali recebeu as visitas, entre outros, de D. Martinho da Costa Lopes e Lopes da Cruz.
Esteve em Bali quatro anos, como tratador de cavalos (do Jeneral Kalbuadi, chefe supremo das operações em Timor).
Foi professor dos militares em Timor; ensinando português. Adquiriu certa liberdade.
Encontro com Alarico Fernandes em 1996. Ele estava doente.
Participou nos encontros (intratimorenses) na Áustria (2º) e Londres (1º).
Fala da sua relação com Francisco Lopes da Cruz.
Acompanhou a situação que se vivia em Timor-Leste através de notícias.
Sustenta que a captura de Xanana foi um choque.
Após o Referendo regressa a Timor-Leste.
Explica porque não integrou o CNRT.;
[Tétum: Moris, escola, ba funsionario
Ho Jose Ramos Horta no Mari Alkatiri. Hahu ASDT, muda ba Fretilin.
Assiste independensia Mozambique ninian.
Oinsa influensia husi estudante nain 5 nebe mai husi Protual.Kolegasaun no deskolegasaun entre Fretilin ho UDT.
Golpe: deskonfia, maibe hakfodak wainhira akontese. Nia iha Ainaro; ba turiscai. Fo ordens ba tomada companhia iha Aileu, maibe la partisipa neba.
Dadur sira: ba visita, maibe la simu relatoriu kona ba oho sira.
Hfoin golpe, husu porutgal atu mai fali.
Forma governu no hakerek konstituisaun
Oinsa decisaun atu proclama independensia; indonesia ataka, Portugal la atende.
Invasaun: paniku. Kontrola kounidadaun iha Baliber, evadua ba Dare. Represalias ba povo iha Dili.
Oinsa organisa fali forsa. Organisa Base Apoio. Conseintalizasaun. Terus iha ai laran. Frustrasaun, hahu campanha rende.
Oinsa kaer nia, ninia eskorta, bamilia, etc husi Comite Central.
Relasaun ho Nicolau Lobato no sira seluk iha ai laran; ho Alarico Fernandes.
La tuir reuniaun sira, ejemplu iha Soibada, tanba rona enemigu tama cruzamentyu.
Julgamentu husi Comite Central. Alarico tuku. Dadur oinsa, hamlaha. Oinsa Sahe lori nia.
Caraketer Sahe nian
Evakua, emboscada, Indonesia kaer nia, besik Lakluta.
Wainhira kaer, nia liu mehi ida.
Lori to’o Dili; jornalista barak hasai foto, simu visita husi Dom Martinho, Lopes da Cruz, etc..
Iha Bali tinan 4, hanesan kuda ata.
Visita husi Asambleia iha Dili,hanesan liurai Maubara Gaspar Nunes. Fo koragem ba nia.
Ba Jakarta, iha Kalbuadi nia uma, hanesan jardineiru ho orquidias.
Sai profesor ba militar sira nebe ba Timor; hanorin Portuguese. Livre oituan.
Enkontru ho Alarico Fernandes iha 1996. nia moras.
Hola parte iha enkontrus iha Austria no Londres.
Relasaun ho Francisco Lopes da Cruz.
Akompanya Timor Leste nia situasaun liu notisia deit. Choque wainhira kaer Xanana.
Ho votasaun: kalan toba fatin selu-seluk. Dere ba Habibie nia aliin hafoin votasaun. Ba pulau Batam, fila ba Jakarta, to’o Ana Gomes dere mai nia. Fila ba Timor Leste.
Tansa la tama CNRT.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.119
Audio
Pasta: 08023.150Título: Entrevista a Xavier Amaral no programa radiofónico Tuba Rai Metin - Parte IAssunto: Com Ramos-Horta e Mari Alkatiri fundam ASDT, posteriormente transformada em FRETILN.
Refere a presença na independência de Moçambique.
Explica a Coligação FRETILIN/UDT.
Participou na formação do governo da República Democrática de Timor-Leste, tendo sido nomeado o Presidente da República.
Refere que foi o pânico durante a invasão.
Participa na organização das forças e Bases de Apoio.
Sofrimento no mato. Frustração, início da campanha para a rendiçao.
O Comité Central da FRETILIN deteve-o, bem como à sua escolta e família.
Fala da sua relação com Nicolau Lobato e Alarico Fernandes.
Não participou nas reuniões, como a de Soibada, porque o inimigo o impediu.
Fala do seu julgamento pelo Comité Central; Situação na prisão, fome. Como foi levado pelo Sahe.
O carácter de Sahe.
Evacuação, emboscada, os indonésios capturaram-no, perto de Lakluta
Levado para Díli, ali recebeu as visitas, entre outros, de D. Martinho da Costa Lopes e Lopes da Cruz.
Esteve em Bali quatro anos, como tratador de cavalos (do Jeneral Kalbuadi, chefe supremo das operações em Timor).
Foi professor dos militares em Timor; ensinando português. Adquiriu certa liberdade.
Encontro com Alarico Fernandes em 1996. Ele estava doente.
Participou nos encontros (intratimorenses) na Áustria (2º) e Londres (1º).
Fala da sua relação com Francisco Lopes da Cruz.
Acompanhou a situação que se vivia em Timor-Leste através de notícias.
Sustenta que a captura de Xanana foi um choque.
Após o Referendo regressa a Timor-Leste.
Explica porque não integrou o CNRT.;
[Tétum: Moris, escola, ba funsionario
Ho Jose Ramos Horta no Mari Alkatiri. Hahu ASDT, muda ba Fretilin.
Assiste independensia Mozambique ninian.
Oinsa influensia husi estudante nain 5 nebe mai husi Protual.Kolegasaun no deskolegasaun entre Fretilin ho UDT.
Golpe: deskonfia, maibe hakfodak wainhira akontese. Nia iha Ainaro; ba turiscai. Fo ordens ba tomada companhia iha Aileu, maibe la partisipa neba.
Dadur sira: ba visita, maibe la simu relatoriu kona ba oho sira.
Hfoin golpe, husu porutgal atu mai fali.
Forma governu no hakerek konstituisaun
Oinsa decisaun atu proclama independensia; indonesia ataka, Portugal la atende.
Invasaun: paniku. Kontrola kounidadaun iha Baliber, evadua ba Dare. Represalias ba povo iha Dili.
Oinsa organisa fali forsa. Organisa Base Apoio. Conseintalizasaun. Terus iha ai laran. Frustrasaun, hahu campanha rende.
Oinsa kaer nia, ninia eskorta, bamilia, etc husi Comite Central.
Relasaun ho Nicolau Lobato no sira seluk iha ai laran; ho Alarico Fernandes.
La tuir reuniaun sira, ejemplu iha Soibada, tanba rona enemigu tama cruzamentyu.
Julgamentu husi Comite Central. Alarico tuku. Dadur oinsa, hamlaha. Oinsa Sahe lori nia.
Caraketer Sahe nian
Evakua, emboscada, Indonesia kaer nia, besik Lakluta.
Wainhira kaer, nia liu mehi ida.
Lori to’o Dili; jornalista barak hasai foto, simu visita husi Dom Martinho, Lopes da Cruz, etc..
Iha Bali tinan 4, hanesan kuda ata.
Visita husi Asambleia iha Dili,hanesan liurai Maubara Gaspar Nunes. Fo koragem ba nia.
Ba Jakarta, iha Kalbuadi nia uma, hanesan jardineiru ho orquidias.
Sai profesor ba militar sira nebe ba Timor; hanorin Portuguese. Livre oituan.
Enkontru ho Alarico Fernandes iha 1996. nia moras.
Hola parte iha enkontrus iha Austria no Londres.
Relasaun ho Francisco Lopes da Cruz.
Akompanya Timor Leste nia situasaun liu notisia deit. Choque wainhira kaer Xanana.
Ho votasaun: kalan toba fatin selu-seluk. Dere ba Habibie nia aliin hafoin votasaun. Ba pulau Batam, fila ba Jakarta, to’o Ana Gomes dere mai nia. Fila ba Timor Leste.
Tansa la tama CNRT.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.150
Audio
Pasta: 08023.052Título: Entrevista a Gerónimo Marques no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascido em 1959, estudou em Aileu.
Golpe: lnao compreendeu. Simpatiza-se com Xavier Amaral. Em Palapaso, Díli, viu algumas pessoas morrerem.
Foi ao Quartel-Geral, foi milícia da Fretilin. Transportando alimentos para a fronteira.
Assiste a invasão em Bobonaro. Do mato veio render-se com os pais.
Activista da rede clandestina a partir de 1988, através do grupo da igreja. Com a ajuda do Padre Maubere. Como oi o trabalho com a juventude. Manuel Magalhães.
Em 1990 doram descobertos, fugiram com uma mulher.
Magalhães levou uma cassete com mensagem de Xanana Gusmão; por último foram capturados 40 pessoas. Foram torturados. Quando acontecer alguma coisa, são sempre detidos.
Os pais também colaboram.
Em 1989 foi a visita do Papa: falam do impacto da visita (não participou muito).
Em 1990 foi a Díli, narra cmo foi o 12 de Novembro.
Eleição de 1992: como foi a campanha para boisotar. A 12-09 foi detido.
Em 1992 organiza de novo a caixa, o povo colaborou.
Em 1994 Konis Santana pretende um encontro, envia-lhe uma cassete em que fala do referendo, comparando Timor-Leste com Irian Jaya. Konis Santana desejava assaltar o lugar de transmigração, mas, após conversa, deixaram de o fazer para evitar represálias sobre o povo.
Ajuda recebida dos funcionários. Pedro Gomes dá ajuda, depois recebe uma cassete de Konis Santana.
Em 1995: ligação com Lauk. Lauk está ferido; como olhar por ele.
Em 1996: sabe-se das espingardas escondidas; procuram José Pereira e fazem promessas para ir buscar as espingardas. Mas o inimigo capturou uma criança. Ele foi apresentar-se aos indonésios. Foi castigado.
Eleições: foge para Díli, regressa para organizar os jovens.
Como morreu Manuel Magalhães.;
[Tétum: Moris 1959, escola iha Aileu.
Golpe: la percebe. Simpatiza ho Xavier Amaral. Iha Palapasu, haree balu mate.
Ba Kuartel Geral, sai milisia Fretilin nian. Lori hahn iha fronteira.
Assiste invasaun iha Bobonaro. Rende husi ai-laran ho inan aman.
Klandestinidade hahu iha 1988, liu grupu Igreja. Padre Maubere fo tulun. Oinsa hahu ho juventude sira. Manuel Magalhães
1990 deskobre sira, sira halai fali ho feto ida.
Magalhães lori mensagem cassettte husi Xanana gusmao; ikus kaer ema nain 40. toutura, etc. nebe hetan. Depois, wainhira akontese buat ruma, sempre kaer fali sira.
Inan aman mos ajuda servisu.
1989 visita Ampapa nian: kolia kona ba impaktu (ladun partisipa)
1990 mai Dili, konta oinsa 12 Novembru.
Eleisaun 1992: oinsa lao kampanha boicot. 12 / 09 kaer nia.
1992 organiza fali caixa, povo simu servisu ona.
1994 Konis Santana hakarak hasoru, haruka cassette ba nia nebe kolia kona ba referendum, halo komparasaun Timor Leste ho Irian Jaya. Konis Santana hakarak assalta ba fatin transmigrasaun nian, maibe ikus liu la halo tanba sira kolia kona ba oinsa mosu represalias ba povu.
Ajuda nebe simu husi funsionario sira. Pedro Gomes fo ajuda, hafoin simu cassette mos husi Konis Santana.
1995: ligasaun ho Lauk. Lauk kanek; oinsa tau matan.
1996: rona kona ba kilat nebe subar; Buka Jose Pereira no halo juramentu atu bele foti kilat. Maibe em kaer fali labarik. Nia ba apresenta an ba Indonesia sira. Kastigu.
Eleisaun: halai ba Dili, fila atu ajuda organiza juventude sira.
Oinsa Manuel Magalhães mate.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.052
Audio
Pasta: 08023.067Título: Entrevista a L7 no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Descreve factos a que assistiu durante a invasão de Timor-Leste pelas forças indonésias; alude à Base de Apoio em Matebian e à reorganização da Luta feita por Xanana Gusmão.
Refere problemas com o comandante Kilik e com Mauk Moruk, e do facto de, em 1986, Xanana Gusmão o ter voltado a contactar.
Refere a captura de Ma’ Hunu e a rendição de Mau Hodu; a criação da Sagrada Família e a criação do CNRT.
Fala do acantonamento de Aileu, problemas que surgiram e do seu regresso a Laga.
Em 1974, aquando da criação dos partidos em Timor-Leste, encontrava-se em Oecussi a prestar o serviço militar. De regresso a Laga, foi detido pela UDT.
Foi a Uatolari, estudou política. Em 1978 a Base de Apoio foi desmantelada, desconfiaram dele, Sahe resolveu a diferendo.
Emoção e frustração quando os indonésios mataram a família.
Questões sobre as dificuldades no mato; desde alimentação, segurança, disciplina, autocrítica.
Refere a detenção do Xavier Amaral.
Fala sobre a Conferência de Lalini em 1981, aquando da criação do Partido Marxista-Leninista (PML). Dá o seu ponto de vista acerca da derrota do PML.
Referência à rendição de Oligari e à desconfiança acerca de Kilik e Mauk Moruk; assaltos na década de 1980; derrotas e sucessos.
Assalto a Soibada, o Meno Lopes foi morto.
Detalhes sobre a criação da Sagrada Família.
Assalto a Alas.
Explica como uma bomba lhe feriu a mão ao tentar detoná-la.;
[Tétum: Resumen lalai: oinas invasaun, iha Base Apoio Matebian, reorganisasaun ho Xanana Gusmao.
Tempu nebe deskonfia nia, hatete atu oho Xanana, desarma nia.
Problema ho Comandante Kilik, ninia maun Mauk Moruk, etc. (iha 1984?)
Tinan 1986: Xanana Gusmao bolu fali nia
Oinsa captura Mau Hunu, Mua Hudu rende.
1992: hahu Sagrada Familia, muda ninia naran rasik.
CNRT hahu.
Akantonamentu iha Aileu; oinas problema neba, fila ba Laga.
1974: wainhira partidu sira moris nia iha Oecussi hanesan parte Tropa Portugues. Fila fali ba Laga, UDT kaer nia. Processu Kontra-Golpe.
Invasaun: tiru malu iha Laga.
Ba uatolari, estuda politika neba. 1978 Base Apoio rahun, deskonfia nia, Sahe resolve.
Emosaun no frustrasi wainhira Bapak oho familia sira.
Sistema hahan, seguransa, etc. iha ai-laran. Disiplina, autokritika. Oinsa rona kaer Xavier Amaral.
Konferensia Lalini iha 1981, wainhira hahu Partidu Marxista Leninista. Oinsa lakon PML ne’e, Oligari rende, deskonfia Kilik, Mauk Moruk.
Assaltus balu iha decada 1980; suksessus.
Assaltu iha Soibada, oho Meno Lopes.
Detalhes kona ba hahu Sagrada Famiila.
Assaltu Alas nian.
Oinsa liman kanek ho bom; oinsa halo bom marotok.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.067
Audio
Pasta: 08023.093Título: Entrevista a Constâncio Pinto no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascido em 1963, esteve no mato durante três anos.
Estudou em Díli, tirou 7ª classe (7º ano de escolaridade) no Externato São José; ensinou inglês e francês até 1990.
Em 1990 participou na rede clandestina no Órgão 8, como secretário, com Gregório Sadanha e José Mauel Fernandes.
Organiza a manifestação para a visita do Papa. A demonstração diante do Embaixador Americano, e também para o Cinquentanário da Diocese de Díli nian. Detido por SGI.
Organiza 12 Novembro com o Juvêncio.
Perseguiram-no, o Padre Maubere levou-o de carro para Atambua. Esteve em Jakarta 3 meses, saiu para o exterior, encontra-se com Ramos Horta.
Organização do Órgão 7, transformada para 8, trabalhando com António Aitahan Matak.
Criação do CNRM, o Padre Leão e outros garantem segurança.
Avelino Coelho e o responsável do CNRJT para a comissão executiva do comando de Xanana, Lere, David Alex; eles é que davam orientações.
Eleito Chefe Executivo aquando da visita do Papa, transportando estandartes para Tasi Tolu
Ligação com pessoas no Governo Indonésio que dão informação sobre a visita de Representatntes Estrangeiros para fazerem manifestação.
Ficaram frustrados quando souberam que os parlamentares portugueses não iam a Timor, então aproveitaram a morte do Sebastião para uma grande manifestação. Como decorreu.
Depois saiu para o exterior: em 1993 torna-se representante do grupo activista dos Estados Unidos, e ali estudou.
Teve um encontro com o Vice-Presidente de EUA, Al Gore, relatando o sofrimento de Timor.
Soube que Bill Clinton falou com Suharto no Japaun sobre Timor; Suharto ficou aborrecido.
Mostrando as filmagens da resistência em todos os sítios onde fazia campanha. Os assistentes manifestaram grande solidariedade.;
[Tétum: Moris 1963, ai-laran tinan tolu.
Escola Dili, 7a klasse iha Externato São José, hanorin ingles no frrances to’o 1990.
1990 partisipa iha klandestinidade iha Orgão 8 hanesan Sekretariu, ho Gregorio Sladanha no Jose Mauel Fernandes.
Organiza perparasaun ba manifestasaun visita Ampapa nian. Demonstrasaun embaisador Amerikanu nian, nomos Cinquentenario Diocese Dili nian. SGI kaer.
Organiza 12 Novembru ho Juvencio.
Buka tuir nia, Padre Maubere konsege lori nia sai ho kareta to’o Atambua. Jakrta fulan 3, sai ba liur, hasoru Ramos Horta.
Organisasaun Orgão 7, muda ba 8, servisu ho Antonio Ai tahan matak.
Processu harii CNRM, Padre Leão no sira seluk tan monta seguransa.
Avelino Coelho no CNRJT ninia responsavel komisaun executivo husi comando Xanana, Lere, David Alex; sira mak fo orientasaun.
Saihanesan Chefe Executivo bainhira Ampapa mai, lori spanduk ba Tasi Tolu
Ligasaun ho ema iha Governu Indonesia nia laran nebe fo informasaun kona ba visita Representatntes Estrangeiros atu bele halo demonstrasaun.
Frustrados wainhira visita Parlementu Portugues sei la mai, entaun aproveita Sebastiaun nia mate ba demonstrasaun boot. Oinsa halao.
Hafoin sai ba liur: 1993 sai aktivista representatne iha Estadus Unidus, konsege neba hanesan estudante.
Hasoru malu ho Vice-Presidente Amerika nian Al Gore, kolia kona ba terus Timor nina.
Rona Bill Clinton kolia ho Suharto iha Japaun kona ba Timor, Suharto sai chateadu.
Hatudu filmagem Timor nia resistensia iha fatin hotu-hotu atu bele halo kampanha. Emosaun povo neba nian.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.093
Audio
Pasta: 08023.075Título: Entrevista a Ular no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Durante o contra-golpe foi capturado, quando fugia para a fronteira.
Adere ao Movimento das Forças Armadas porque viu que a companhia de Bobonaro se mantém neutra.
Foi colocado em Atus, Bobonaro, para organizar a resistência contra os indonésios.
Já durante a invasão, retira-se da fronteira com a população para Lour, razão pela qual deixou a companhia de Bobonaro e regressa a Vikeke. Encontra-se com a família.
Foi eleito Comandante de Zona depois da reestruturação em 1976, em Soibada. À data, refere, a acção militar das FALINTIL estava descoordenada.
Refere a criação da Brigada de Choque, depois da reunião de Laline, e o aniquilamento do inimigo. Sustenta que as FALINTIL fracassaram por falta de planeamento.
Conferência de Uerou, onde Vicente Reis Sahe e Mau Lear dão a orientação de rendição às populações.
Morte de Sahe; a Adjunta Wewe, mulher de Sahe, escreve aos guerrilheiros dando sempre coragem.
Encontra-se com Juvenal Inácio, transmitindo informação e esperança a Serakey.
Rendição a Abril de 1979, com 76 armas e populações.
Fome na Base de Apoio.
Explica passou a integrar os Ratih (elementos da população timorense treinados e armados pelos militares indonésios) e refere a criação das MIPLIN (Milícia Popular de Libertação Nacional). O comandante Falur organiza os Hansip (Segurança Civil; timorenses Armados e treinados por Jakarta)
Reflexão sobre o objectivo do levantamento de Krarás e evolução das FALINTIL.
Reunião de ‘Bé Liurai’, em 1984, tendo em vista a unidade Nacional.
Relação com as mulheres no mato.
Comentário sobre a captura de Xanana Gusmão, e a morte de Alex David.
Em 1998 movimentou-se para a Região 4.;
[Tétum: Tempu Kontra-Golpe: kapturadu wainhira halai to’o fronteira. Adere fali ba Movimento das Forças Armadas tanba haree ompanhia Bobonaro hanesan neutral.
Kolokadu iha Atus Bobonaro hodi halo resistensia kontar Bapak sira.
Invasaun, retira husi fronteira ho populasaun ba Lour.
Rasaun sai husi companhia Bobonaro nian, fila ba Viqueque. Hasoru fali ho famlia.
Regionalismo hanesan tendensia iha Falintil; ne’e hamosu konfliktu balun.
Sai Comandante da Zona hafoin restrukturasaun iha 1976 iha Soibada.
Aksaun militar maibe laiha orientasaun. Infiltrasaun ba Base de Apoo nebe makaas iha 1977. Taka dalan ba imimigo nebe sai husi WaiMori. Anikila enemigu, populasaun mos kaer.
Criasaun Brigada de Choque hafoin reuniaun Laline. Anikilamentu hhusi enemigu. Falitnil fracasso tanba laiha palneamentu.
Konferesia Werou iha nebe Vicente Reis Sahe no Mau Lear kolia ba populasaun atu ba rende.
Sahe mate: Adjunta Wewe sahe nia feen hakerek, fo koragem nafatin.
Hasoru malu ho Juvenal Inacio, traansmite informasaun no esperansa ba SeraKey.
Rende Abril 1979 ho 76 armas ho popuasaun.
Hamlaha iha Base de Apoio.
Oinsa tama Ratih (forsa Indoensia nian)
Harii Miplin – Milisia Popular da Libertasaun. Comandante Falur organisa Hansip sira.
Objektivu levantamentu iha Kraras no fatin seluk tan.
Refleksaun ba levantamentu ne’e. Oinsa rekonsiliasaun bele lao hafoin ne’e.
Komentariu kona ba evolusaun Falintil uluk no iha 1984.
Reuniaun Be Liurai ba Unidade nasional iha 1984.
Relasaun ho feto sira iha ai-laran.
Komentariu kona ba captura Xanana Gusmao, lakon Dai Tula.
1998: ba Regiaun 4. Difikuldades ba juventude iha neba. Oinsa hanorin ba sira.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.075
Audio
Pasta: 08023.100Título: Entrevista a Luís Katana no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascido em Maubisse em 1966. Na invasão fudiu para o mato com quatro irmãos (+novos) e uma irmã, regressou apenas com uma irmã. Os pais também morreram no mato. Fome; a mãe morreu em Alas, como foi enterrada.
O pai morreu no tiroteio, não foi enterrado por causa do intenso tiroteio com o Batalhão 303.
Saiu de Timor para Jakarta como trabalhador juntamente com 350 companheirosn.
Ligação com Avelino Coelho. Participa na manifestação em Gedung DPR-MPR em Jakarta sobre os direitos humanos.
Um militar da PM foi morto em Tanah Abang.
Manifestação na Embaixada Americana em 1994, tempo de encontro dos governos da Asia APEC. Como 29 colegas entraram na Embaixada.
Instrução, orientação de Xanana Gusmão na cadeia de Cipinang.
Francisco Lopes da Cruz e Clementino Amaral foram falar com eles.
Pressões e situação na Embaixada. Torna-se difícil encontrar papelada para sair porque ele matou o PM; tentou queimar-se, por fim obteve papelada.
Como conseguiu sair para Portugal; foi recebido.
Foi até Alemanha para participar na manifestação contra Ali Alatas que visitava em 1997. Alatas tinsultou-os, as pessoas tiraram fotografias.
Apoio em dinheiro de Portugal. Dificuldades com a língua portuguesa. Apoios também da Irlandia.
A activista pró-Indonésia Rosa Damayanti colabora com eles na demonstração.
Votações: não se conseguia dormir em paz por causa das violaçoes constantes. Muita alegria com a entrada da INTERFET.
Reflexão.;
[Tétum: Moris iha Maubisse 1966. Invasaun halai ba ai-laran ho aliin nain haat no feton ida, mai fali ho feton ida deit. Aman inan mos mate iha ai-laran. Hamlaha; inan mate iha Alas, hakoi oinsa.
Aman mate tanba tiru, la konsege hakoi tanba Batalyon 303 manas.
Sai husi Timor ba jakarta hanesan Tenaga kerja hamutuk ho maluk sira nain 350.
Ligasaun ho Avelino Coelho. Halo demonstrasaun iha Gedung DPR-MPR iha Jakarta ona ba direitus humanus.
Oho militar PM iha Tanah Abang.
Demonstrasaun iha Embaixada Amerika iha 1994, tempu enkontru governu Asia nian APEC. Oinsa kolega nain 29 konsege tama Embaixada nene’e.
Instruksaun, orientasaun husi Xanana Gusmao iha kadeia iha Cipinang.
Francisco Lopes da Cruz ho Clementino Amaral ba kolia ho sira.
Oinsa presaun, situasaun iha Embaixada nia laran. Susar nia hetan surat atu sai tanba oho PM ne’e; ameasa sunu an, hetan surat.
Oinsa konsege sai to’o Portugal; ema simu.
Ema bolu nia sai to’o Alemanha / Jerman ba demonstrasaun kontra Ali Alatas nebe visita ba 1997. Alatas tolok sira; ema hasai foto.
Apoio ho osan husi Portugal. Difikuldade ho lian Portugues. Apoio mos husi Irlandia.
Aktivista husi Indonesia Rosa Damayanti kolabora ho sira iha demonstrasaun.
Votasaun: la toba hakmatek tanba violasaun makaas. Kontent wainhira InterFET tama ba.
Refleksaun.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.100
Audio
Pasta: 08023.126Título: Entrevista a Julio (Juju) Correia no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: César Mau Laka é seu irmão mais novo. O pai defende o colonialismo português, o que cria contradição com os filhos.
Aderiu ao golpe da UDT com o irmão (+novo) Totó. Foi preso no contra-golpe no Quartel-Geral. Evacuado para Aileu-Maubisse-Same.
Saiu de Díli na invasão, levando muniçoes.
Dois dos seus colegas foram fuzilados em Aileu. Os líderes políticos eram presos à parte. Como eram escolhidos para serem mortos; viu que existiam muitos problemas particulares (questões familiares).
Foi até Maubisse quando o inimigo entrou.
Mais fuzilamentos em Same. Mau Laka nunca se preocupou em se salvar. Hermenigildo Alves tirou-o com o irmão em Same, levou-os para Maubara. Trabalhou no Centro de Informação Militar com Ministro de Defesa, H. Alves.
O sistema de informação, manutenção do gerador, rádio racal, até 1977. Como foi o desmantelamento.
Mudou-se com Mau Laka para Fronteira Sul. Aniquilamento, evacuação, concentração na Fronteira Norte, ataque ao povo, fome, etc.
Separou-se do irmão, despediram-se dizendo apenas que se calhar nunca mais se veriam.
Assistiu ao fuzilamento de seis pessoas que queriam render-se. O Comissaio Político da Fronteira Norte; Mau Kruma (Hélio Pina) deu ordens para o fuzilamento.
Rendendo-se ao indonésios perto de Díli em 1979. Inquéritos, etc.
Encontro com a mãe. Actua no mínimo na rede clandestina. Em 1998-1999 tira um pouco de dinheiro do seu salário de funcionário para judar a resistência. Enviou óculos para Lu Olo.
Como dar valor à historia da resistência, dando a conhecer a gerações novas gerações. Como erguer a nova nação Timor-Leste.;
[Tétum: Cesar mau Laka nia aliin mane. Aman defende colonialismu Portugues, choque ho oan.
Tama Golpe ho UDT hamutuk ho aliin Toto. Dadur iha Kontra-Golpe iha Kuartu Geral. Evakua ba Aileu-Maubisse-Same.
Sai husi Dili ho invasaun, lori munisoens.
Kolega nain rua nebe dadur hamutuk ho nia fusiladu iha Aileu.. Dadur politikus boot ketak. Oinsa hasai ema atu oho; haree problema partikular ma barak.
Lao to’o Maubisse wainhira enemigu tama tiha ona.
Fusilamentu tan iha same. Mau Laka nunca mai atu salva. Hermenigildo Alves hasai nia ho aliin iha Same, lori ba Maubara. Servisu iha Centro de Informasaun Militar ho Ministro de Defesa Alves.
Oinsa sistema informasaun, manutensaun gerador, rakal, to’o 1977. Oinsa desmantelamentu.
Muda hamutuk ho Mau Laka ba Fronteira Sul. Anikilamentu, evakuasaun, konsentra iha Fronteira Norte, ataka ba povo, hamlaha, etc.
Fahe malu no maun, hetan lia meneon deit katak karik sei la haree malu tan.
Assiste fusilamentu ema nain neen nebe hakarak rende. Oinsa Komisariu Politiku Fronteira Norte Helio Pina / mau Kruma fo ordens ba fusilamentu.
Oinsa rende ba Indonesia besik Dili 1979. Inkeritu, etc.
Hasoru malu ho inan. Klandestinidade oituan deit.1998-1999 hasai osan oituan husi funsionario nia salario ba resistensia. Haruka oculos Lu Olo nian.
Oinsa fo valor ba historia resistensia, haktuir ba gerasaun foun. Oinsa harri nasaun foun Timor Leste nian.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.126
Audio
Pasta: 08023.054Título: Entrevista a Moises Afonso no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: São 12 irmãos, 4 ainda vivos.
Fez tropa no tempo português, Tama tropa Protugeus, ba fronteira go’o Golpe
02-09-1975 a UDT passa a fronteira. Ele estava em Maliana, não concordou. Como tropa do exército português, ele não adere a nenhum partido. Virgilio dos Anjos – comandante Ular foi capturado.
06-09: a UDT assalta Maliana.
Foi a Lebos antes da invasão. Foi comandante. Fez assaltos até a dominação indonésia.
Notícia sobre a morte de Nicolau Lobato: guardou segredo. Desmantelamento total das forças.
Como avião bombardeia, danifica culturas, as Falintil que conhecem, morrem.
Em 1979 regressa a Fronteira Sul. Sofre durante a evacuação.
Nasceu-lhe um filho no mato. Problemas que teve nesse período. É necessário esconder-se.
Em 1981 a sua mulher foi capturada. Estabeleceu contactos com ele. Em 1983 encontra-se com a mulherna horta e com o filho, a mulher diz para não se render.
Contactando Manuel Magalhaães
Rouba alimentos de Atambua.
Em 1980 tipo ‘contacto de paz’ ou aproximação com Kodim em Maliana, com Chico Xavier, Padre Tavare e Padre Santana. O comandante Inocêncio como guia. Festa, etc., depois traição, tiroteio.
Conflicto com José Pereira sobre a sua mulher.
Esteve doente; como foi operado.
Em 1990: contacto com Caetano em Atambua, realização de grande assalto, Caetano morre. Ele foi capturado, inquérito.
Regressa a Maliana, fica com a mulher. Em 1994 entra na rede clandestina
Em 1999 as votações. Eleito Nurep.;
[Tétum: Maun aliin 12, nain 4 mak moris nafatin.
Tama tropa Protugeus, ba fronteira go’o Golpe
02 / 09 / 1975 UDT liu fronteira. Nia iha Maliana, la tuir. Hanesan forsas Portugues deit, nia la tuir partidu. Kaer Virgilio dos Anjos – Comandante Ular.
06 / 09: UDT assalta Maliana.
Ba Lebos antes invasaun. Sai Comandante. Assalta to’o Indonesia domina.
Notisia nebe Nicolau Lobato mate: rai hanesan segredu. Desmantelamentu totla ba forsas.
Oinsa aviaun rega, mate hahan, Falintil nebe la konyese mate.
1979 fila ba Fronteira Sul. Terus iha evakasaun nia laran.
Ninia oan moris iha ai-laran. Susar nebe hetan tempu neba. Tenki subar.
1981 kaer ninia feen. Nia halo kontaktu ho nia. 1983 hasoru fali ho feen no oan iha to’os, feen hatete labele rende.
Kontaktu ho Manuel Magalhaães
Nauk hahan husi Atambua.
1980 tipo ‘kontak dame’ ka aproximasaun ho Kodim iha Maliana, ho Chico Xavier, Padre tavares, no Padre Santana. Comandante Inocencio hanesan mata-dalan. Festa, etc., depois traisaun, tiru malu.
Confliktu ho Jose Pereira kona ba hola feen.
Nia moras; oinsa opera ba nia.
1990: kontaktu ho Caetano iha Atambua, assaltu boot nebe halo, Caetano mate. Kaer nia, inkeritu.
Fila ba Maliana, hola fali feen. 1994 tama fali klandestinidade
1999 votasaun. Sai Nurep.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.054
Audio
Pasta: 02975.048Assunto: Comando das Forças Armadas atribuído ao CEMGFA
Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro
Nomeação do Coronel Marques Pinto para o SDCI
Estado de Sítio parcial na zona da RML
Exposições e propostas de vários elementos do CR sobre a situação
Pedido de demissão do Capitão Marques Júnior
Pedido de período de licença de Otelo, na sequência da extinção do COPCON pelo EMGFA
Pedido de demissão do General Pinto Soares como director da Academia Militar
Resolução do CR sobre a reestruturação de várias empresas proprietárias de periódicos nacionais, na sequência da exposição do Ministro da Comunicação Social
Pedido de dispensa das reuniões pelo Comandante Contreiras
Exposição do Dr. Constâncio sobre a política de salários e rendimentos
Resolução do CR sobre renúncia do Almirante Rosa Coutinho
Nomeação do Capitão Sousa e Castro para Presidente das SACR
Suspensão do Comandante Contreiras
Pedido de demissão do Almirante Filgueiras Soares como CEMA
Nomeação do Almirante Souto Cruz para CEMA
Independência de facção em Timor e interferência da Indonésia, exposição do Ministro da Cooperação e do Ministro dos Negócios EstrangeirosData: Sábado, 29 de Novembro de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 13
02975.048
ACTAS
Pasta: 02975.036Assunto: ORDEM DE TRABALHOS:
Reestruturação da 5.ª DIV. - O Ten. Coronel Ramalho Eanes e o Major Loureiro dos Santos são propostos para a chefia
Reestruturação interna do CR
Projecto de lei do SDCI
Relatório sobre as declarações do PPD
Delegação para Angola
Reestruturação da AMFA
Projecto de reestruturação de vários organismos para aumentar a eficiência do COPCON
Situação em Timor:
Reféns da UDT
Conversações com a FRETILIN
Diligências do Embaixador da Indonésia
Situação em Angola:
Retorno de nacionais e transporte para Kinshasa e Wuidoeck
Apoio dos EUA e da OCDE a retornados
Chefia do SDCI pelo Capitão de Mar - Guerra Martinho Comprido
Dissolução do Regimento da PM
Criação de agrupamento militar de intervenção [AMI], chefiado pelo Brigadeiro Nuno Viriato Tavares de Melo Egídio
Reformulação da PSP e GNR
Reforço dos Serviços de Informação (SDCI)
Detenção ilegal de armamento e explosivos
Reivindicações dos Deficientes das Forças ArmadasData: Quinta, 25 de Setembro de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 7
02975.036
ACTAS
Pasta: 02975.076Assunto: ORDEM DE TRABALHOS:
Análise da Situação Política
Organização, funcionamento e processo da Comissão Constitucional
Relatório do 25 de Novembro
Situação dos jornalistas M. Soares e A. Valdez dos Santos - Processo judicial no foro militar
Prisioneiros portugueses em Timor - Contactos com a Indonésia e com o Governo Provisório de Timor, deslocação a Timor de uma Comissão constituída pelo Gen. Morais da Silva e pelo Maj. Cadete
Requerimento do advogado Afonso Baptista de Carvalho, relativo às ocupações e despejos - deficientes das Forças Armadas, actuação da PSP, legislação em vigor
Comissão Constitucional do Conselho da RevoluçãoI
libação do Coronel Rafael Durão da implicação no 11 de Março
Competências do poder judicial, civil ou militar para graduar as culpas criminais e actuação dos chefes militares
Responsabilidades no 11 de Março segundo as patentes militares
Celebração de missa em sufrágio do Ten. Cor. Magiollo de Oliveira - missa de carácter político
Debate sobre a publicação do Relatório Final da Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro, com o registo escrito de intervenções de conselheiros - Armada, SDCI, Organizações Sindicais
Extinção da Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro
Nomeação de militares para departamentos civis - Comissão Administrativa da Herdade dos Machados, Instituto Nacional de Estatística
Acidente de helicóptero na região do Porto - Governo da República Democrática de S. Tomé e Príncipe
Campanha eleitoral do PM para PRData: Segunda, 14 de Junho de 1976Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 11
02975.076
ACTAS
Pasta: 06500.055Título: The Independent, The Australian, The New York Times, Agência France Press, New Statesman, The Washington Times, The Jakarta Post, Agência Antara, BBC, Kompas Online, The Financial Times, Sydney Morning Herald, Agência Reuters, The Indonesian Observer, Expresso, Agência Associated PressAssunto: Resistência Armada; Lere A. Timur; FRETILIN, Xanana Gusmão; ABRI; Austrália; AIETD; Igreja; Wiranto; K. Annan; J. Marker; militares; Downer; CNDH; Habibie; Bispo D. Ximenes Belo; Supadi; assassinatos; Suratman; Resistência juvenil; estudantes; J. Pareira; Alatas; genocídio; prémio Nobel; guerrilha; documentos confidenciais; Kamal Bamadhaj; Portugal; Jaime Gama; refugiados; tribunal federal; H. Deakin; Lay Kon Tji; P. Ruddock; TAPOL; Suharto; HRWA; G. Aditjondro; NZ; Santa Cruz; EUA; solidariedade; mortes; S. Panjaitan; jornalistas; RENETIL; prisão; Becora; J. Pilger; Abilio Soares; Clinton; PBB; CNRT; conversações; Supadi; Mindanao; FALINTIL; violência; Komnas HAM; Mário Carrascalão; M. Soekarnoputri; A. Rais; M. Moslem; ETISC; T. Y. Budii; retirada das tropas; referendo; DPRD; PBB; GPK; ASEAN; Syafei; NY; autonomia; Kostrad; Kopassus; manifestações; A. Damiri; Da Silva; ETISC; ARF; UE; Guterres; China; paz; A. Mariano; enviado especial da ONU; F. Eckard; PDI; F. Araujo; PBNU; YPP; Ramos-Horta; MandelaData: Junho de 1998 - Novembro de 1998Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 97
06500.055
IMPRENSA
Pasta: 06442.026Título: The West Australian, The Weekend Australian; Northern Territory News, New Straits Times, The Age, The Australian, The Observer, Financial Times, The Sydney Morning Herald, Financial Review, The New York Times, Agência Reuter, Times, The Canberra Times, The Guardian, The Jakarta Post, Le Monde, Luxemburger Wort, International Herald Tribune, The Melburn SunAssunto: Nações Unidas; TimorGap; Portugal; solidariedade; Java; Bali; política de transmigração; Mochtar; cartoons; Hayden; Irian Jaya; FRETILIN; resistência armada; Ramos-Horta; ASEAN; Amnistia Internacional; venda de armamento; refugiados; Mochtar; Papua Nova Guiné; Exxon; Perez de Cuellar; genocídio; história; Irian Jaya; Margareth Tatcher; Keith Suter; Abel Guterres; ACTU; Lord Avevury; assassinatos; Mario Carrascalao; Murdani; Pancasila; Bolkus; Bill Morrison; Rádio Maubere; Howard; FRETILIN; resistência armada; ABRI; Concio Sousa Gama; Bolkus; Chipp; Xanana Gusmão; ACET; Bispo D. Ximenes Belo; papa; Irian Jaya; John EtheridgeData: Junho de 1985 - Dezembro de 1985Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 60
06442.026
IMPRENSA
Pasta: 06442.028Título: Agência France Press, The Age, The West Australian, The Bulletin, The Jakarta Post, The Canberra Times, Deutsches Allgemeines, The Sun, Financial Review, The Times of Papua New Guinea, Die Tageszeitung, Tribune, The Australian, Sunshine Coast Daily, The Courier-Mail, The Sunday Mail, Het Parool, De Waarheid, The Weekend Australian, The National Times, The Sydney Morning Herald, The International Herald Tribune, The Australian, Sunshine Coast Daily, Het Parool, De Waarheid, The Northern Territory News, The Melburn Sun, The GuardianAssunto: Salvador J. Ximenes Soares; FRETILIN; resistência armada; imprensa; Atauro; Mario Carrascalao; Igreja; solidariedade; CVI; ICRC; Austrália; detenções; prisões; Mauk Morak; Bobonaro; refugiados; Irian Jaya; bispo D. Martinho da Costa Lopes; Suharto; Natalia Feladoris da Costa; Carrascalao; Amnistia Internacional; Mochtar; PKI; DPR; SOBSI; AIPO; Golkar; Carmel; PE; ACET; Baucau; Benny Murdani; John Howard; bispo D. Ximenos Belo; ASEAN; Vietnam; relatório; OPM; tráfico de mulheres; rádio; manifestações; APODETI; violações; torturas; guerrilha; Hayden; exílio; ACET; Paul Keating; política anti-natalista; mulheres; genocídio; desenvolvimento; história; crianças; Jill Jolliffe; Ramos-HortaData: Junho de 1985 - Agosto de 1985Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 73
06442.028
IMPRENSA
Pasta: 06463.014Título: Rádio ABC, Melburne Sun, The Progressive, Agência Reuter, he Canberra Times, Associated Press Australiana, The Christian Science Monitor, The Washington Post; Volkskrant, International Herald Tribune, The New York Times, The Times, The West Australian, The Age, The Advertiser, The Australian, The Weekend Australian, The Boston GlobeAssunto: TAPOL; solidariedade; Austrália; Peter Henderson; violação dos Direitos Humanos; Chomsky; fome; relatório Dalrymple; CRS; EUA; FRETILIN; Portugal; Indonésia; Igreja; guerra; manifestações; ataque de Dili; Jill Jolliffe; violência; Julie Southward; Reino Unido; R. Walsh; G. Munster; pacto ANZUS; documentos sobre a defesa australiana e a política estrangeira; livro; silêncio; UDT; rádio 2SER; Adelaide; A. Finger; E. Johnston; L. Aarons; Pentágono; militares; silêncio; diplomacia; John Archibald Ford; Richard Woolcott; Kissinger; Ronald Reagan; Tom Korologos; Partido Trabalhista; Parlamento Europeu; EEC; Jim Dunn; Irian Jaya; Papua Ocidental; Suharto; rebeldes; R. Lobato; KOPKAMTIB; política de transmigração; J. Carrascalão; invasão de Timor-Leste; Nações Unidas; fome; Aidit; ICRCData: Maio de 1980 - Dezembro de 1980Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 48
06463.014
IMPRENSA
Pasta: 06463.016Título: The Canberra Times, The Asia Record, Agência Reuter, The Catholic Herald, The Times, The New York Times, The Guardian, The Sunday Times, Tempo, The Age, The Progressive, New Statesman, The Miami Herald, The Advertiser, The West Australian, Eindhovens Dagblad, Leeuwarder Courant, Far Eastern Economic ReviewAssunto: Carmel Budiardjo; venda de armamento; Hawk; resistência armada; FRETILIN; ICRC; solidariedade; USA; Suharto; Mari Alkatiri; AI; pena de morte; Leopoldo Joaquim; propaganda; petição; Igreja; refugiados; padre Francisco Fernando; padre Patrick Walsh; fome; assassinatos; audiência do congresso; Nações Unidas; emboscadas; guerrilha; CRS; etnia chinesa; guerra; hospitais; saúde; detenções; Grã-Bretanha; Lord Carrington; Avebury; J. Jolliffe; Irian Jaya; Portugal; refugiados; genocídio; N. Chomsky; Vietnam; A. Kohen; J. Taylor; morte de jornalistas; Pritchett; papéis ANZUS; Peter Henderson; Kissinger; documentos sobre a defesa e política estrangeira australiana 1968-1975; Abílio de Araújo; J. Guterres; ASEAN; repressão; desaparecidos; Van Der Klaauw; Holanda; HANSIP; Lopez da CruzData: Fevereiro de 1980 - Dezembro de 1980Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 62
06463.016
IMPRENSA
Pasta: 08023.027Título: Entrevista a Bi Siti ho Bi Hali no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascida em Same em 1976, inicia a rede clandestina em 1995.
Os pais estabeleciam contacto com Tera Mau Bulak, que teve início em Berkobar, Turiscai.
Recebe instruções das Falintil, como formam a rede clandestina.
Em 09 / 11 / 1998 assalto a Alas: as Falintil entraram, ocuparam durante 12 horas, capturaram espingardas, depois retiraram-se.
Bi Hali foge um filho de colo. Escondeu-se em Berkobar, depois foi a Barique.
A 13 / 11 / 1998 eles foram capturados pelos indonésios, castigados em Alas, levados a Polda (comando prisional) em Dili.
O Aniceto foi seu advogado de defesa. Esperava pelo julgamento, quando recebeu carta das Falintil para fugir de novo para o mato.;
[Tétum: Moris Same 1976, hahu klandestinidade 1995.
Inan-aman halo ligasaun ho Terra mau Bulak, nebe hahu iha erkobar, Turiscai.
Simu instruksaun husi Falintil sira ionsa halo klandestinidade.
09 / 11 / 1998 assaltu Alas: Falintil tama, okupa 12 horas, hadau kilat, halai fali.
Bi Hali ho labarik tan halai. Subar iha Berkobar hafoin ba Barique.
13 / 11 / 1998 Bapak kaer fali sira, castigo iha Alas, to’o Polda iha Dili.
Aniceto sai sira nia advogadu ba defesa. Hein julgamentu, simu surat husi Falintil atu halai fali ba ai-laran.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.027
Audio
Pasta: 08023.085Título: Entrevista a Domingos Fono Bein no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nasceu durante a guerra japonesa (II Guerra Mundial). Os pais trabalhavam e pagavam imposto ao governo português.
O chefe de suco (suco=sub-distrito) mandou filiar-se na UDT.
Fugiu para Bibileo na invasão. Os alimentos, medicamentos, etc. ali existentes.
A base foi desmantelada, desceram para a vila, trabalhavam na limpeza, fazendo tudo o que lhes mandavam. O irmão (mais novo) entrou para Hansip.
Ao conhecer que ia ter lugar um levantamento aconselha o irmão para fugir (para o mato).
Mandou escrecer uma carta a Xanana Gusmão e Konis Santana… comunicação.
Ele ajuda de vila de Viqueque, comprando coisas, etc. muito dinheiro que Konis Santana mostrou.
Comprando pilhas grandes para o rádio, etc.
Em 1986 os indonésios capturaram-no, o Martinho investiga e descobre as pessoas. Viu bater até à morte.
Foi a comarca. Matem a ligação. Quando foi solto, teve medo de regressar a Viqueque; trablha com Falur, Mau Buti, etc.
Não ficou admirado com a captura de Xanana Gusmão.;
[Tétum: Moris funu Japaun nia tempu. Inan aman tenki servisu selu impostu ba Portuguese sira.
Chefe suco haruka tama UDT tempu partidu sira hahu.
Halai ba Bibileu tempu invasaun. Hahan, ai-moruk, etc. iha neba.
Hafoin base rahun, tun fali, halo limpeza, buat hotu nebe haruka. Aliin tama Hansip.
Atu akontese levantamentu, hatene tiha onafo hatene ba aliin atu halai sai.
Haruka ema hakerek surat ba Xanana Gusmao no Konis Santana… komunikasaun.
Nia ajuda husi vila Viqueque, sosa sasan, etc. Osan barak nebe Konis Santana hatudu.
Hola pilha boot ba radio, etc.
1986 Bapak sira kaer nia, no Martinho, investiga, deskobre ema. Haree baku mate.
Ba comarca. Ligasaun nafatin. Wainhira sai tauk atu fila ba Viqueque; servisu ho Falur, Mau Buti, etc.
Kaer Xanana Gusmao nia ladun hakfodak.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.085
Audio
Pasta: 08023.062Título: Entrevista a Oan Kiak no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Quando pequeno ficava com os pdres. Foi para o mato em 1995, como foi a adaptação, s princípio com o comandante Lere, depois foi com L7.
Assalto aos indonésios em Iliomar (1º assalto), teve medo. Separou-se quando começou o tiroteio.
Como se juntou ao grupo do L7.
Assalto a Alas em 1998. Como foi organizado a entrada.
Assalto a Taibessi, Díli.
Foi a Soibada com o plano de matar o Meno Lopes; teve sucesso.
Contra o BTT: como foram detidas 12 pessoas.
Assalto a BRIMOB em Laleia, capturando armas, juntamente com o Falur.
Trabalha na rede clandestina quando não foi ao mato.
O comandante dando moral; o impaco da morte.
Problemas no acantonamento em Aileu depois das votações.;
[Tétum: Wainhira kiik, hela ho padre. Ba ai-laran 1995, oinsa adapta, fofoun ho Comandante Lere, depois muda ba L7.
Assaltu kontra Bapak sira iha Iliomar (primeiru assaltu), tauk. Fahe malu wainhira hetan tiruteo.
Oisa tama ho L7 sira
Assaltu Alas nian 1998. oinsa organisa, tama.
Assaltu ba Taibessi iha Dili.
Ba Soibada ho planu atu oho Meno Lopes; suksessu.
Kontra fali BTT: oinsa kaer nain 12.
Assaltu ba BRIMOB iha Laleia, hasai kilat, ne’e hamutuk ho Falur.
Clandestinidade wainhira seidauk ba ai-laran.
Comandante nebe fo morale; impaktu wainhira mate.
Problema iha akantonamentu iha Aileu hafoin votasaun.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.062
Audio
Pasta: 08023.105Título: Entrevista a Mery Berek no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascida em Venilale, viu pára-quedistas na invasão. Os indonésios entram e a população foge para as montanhas.
Halai ba Waibobo, hasoru Comandante Oligari. Tauk maun aliin Falintil.
Iha Venilale bapa sira kaer feto maluk no aman ba dadur.
Konfliktu mosu Fretilin ho Fretilin, iha Venilalae fali hanoin atu oho ami.
Oho Mau Hodu nia feen, tanba odio vingansa.
Kastigu iha Badomori, lori ami ba autokritika.
Oligari no ema seluk ho sira nia elementu sira salva ami.
Nia simu kargu hanesan delegada.
Tama Matebian, bombardeamentu mosu, barak mate iha fatuk okos, besik hau.
Tun entrega pistola ba aman, tun ba vila sira choque ho listrik.
Importansia hanoin fali historia Timor nian.;
[Tétum: Moris iha Venilale, haree paracaidista iha invasaun. Bapa tama, povo halai ba foho.
Halai ba Waibobo, hasoru Comandante Oligari. Tauk maun aliin Falintil.
Iha Venilale bapa sira kaer feto maluk no aman ba dadur.
Konfliktu mosu Fretilin ho Fretilin, iha Venilalae fali hanoin atu oho ami.
Oho Mau Hudu nia feen, tanba odio vingansa.
Kastigu iha Badomori, lori ami ba autokritika.
Oligari no ema seluk ho sira nia elementu sira salva ami.
Nia simu kargu hanesan delegada.
Tama Matebian, bombardeamentu mosu, barak mate iha fatuk okos, besik hau.
Tun entrega pistola ba aman, tun ba vila sira choque ho listrik.
Importansia hanoin fali historia Timor nian.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.105
Audio
Pasta: 08023.063Título: Entrevista a Peregrinha no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Em 1990 a situação era conflituosa para o tio que as criou, os indonésios faziam coisas sem nexo.
O tio de Mauk Moruk. Dar ajuda aos que estão no mato.
Como estabelecer contacto com as pessoas, ter atenção para não serem descobertas.
Assalto que se deu em 1993.
Qual o relacionamento com as famílias no mato, como as famílias sofriam na guerra (10 irmãos morreram).
Como foi a ligação com L7, ligação com outras mulheres, a Sagrada Família.
Com uma pistola a gás intimidou elementos da Intel, ameaçando matá-los.
Eleito secretário do L7.
Foi ao mato em 1996 ou em 1997.
Encontra-se com o mrido em 1997 quando foi ao Cruzeiro. Findo a guerra foi para Uaimori.
Como o jornalista que se encontrou com Falur, L7, de nome Muti e Nici.
Pouco relacionamento com a família porque se dedica mais à vida do mato e ao sofrimento.
Compunha músicas, cânticos sobre a resistência.;
[Tétum: 1990 situasaun manas ba tiun mak hakiak sira, Bapak halo tun sae.
Mauk Moruk ninia aman kiik. Fo ajuda ba sira iha ai-laran.
Oinsa halo ligasaun ho ema, kuidadu atu labele deskobre.
Assaltu nebe akontese iha 1993.
Oinsa relasaun ho familia sira iha ai-laran, oinsa familia sira terus iha funu nia laran (maun aliin nain 10 mak mate).
Oinsa ligasaun ho L7, ligasaun ho feto maluk sira, Sagrada Familia.
Hodi pistola gas ida atu halo intimidasaun ba Intel sira, bosok atu oho sira.
Sai sekretariu L7 nian.
Ba ai-laran 1996 ka 1997.
Hasoru ho lain iha ai-laran iha 1997 ba Cruzeiro. Funu hotu, ba Wai-Mori.
Oinsa jornalista nebe hasoru ho Falur, L7, jnaran Muti ho Nici.
Relasaun dook husi familia tanba hanoin liu ai-laran nia terus.
Halo musika, cantiku hanesan parte resistensia nian.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.063
Audio
Pasta: 00792.001Título: Acta/Súmula C.M.Assunto: VER PASTA N.º 0792.02
PONTOS PRÉVIOS:
Relações entre o Governo e a AR
Expropriações por utilidade pública
Greve na empresa Cotesi
Indemnização aos agricultores do Vale do Mondego pelos prejuízos causados pelas cheias de 1976
Exoneração de Asdrúbal Alves Pereira Calísto de membro e Presidente do Conselho de Gerência da Enatur, Empresa Nacional de Turismo, EP
Situação na Barragem do Roxo (riscos de desabamento referidos na Imprensa)
Alterações ao regime geral da Previdência
Fundo de Socorro Social
Observações do Ministro da Administração Interna em relação a alguns assuntos tratados no último CM, em que não esteve presente (recenseamento dos desalojados e Imprensa Nacional - Casa da Moeda)
Reforço dos efectivos da Brigada de Trânsito da GNR
Solicitação de CM Extraordinário dedicado aos problemas da Função Pública
Reforço dos efectivos da Brigada de Trânsito da GNR
Alterações ao Decreto-Lei n.º 769-B/76, que cria as comissões científicas interuniversitárias
Criação de uma missão permanente em Estrasburgo, para representar Portugal no Conselho da Europa
Serviço Nacional de Informação
Isenção de sisa às aquisições de casa própria
Definição de área bruta total da habitação para efeitos de concessão de crédito à habitação
Nomeação para membros da Comissão Administrativa do grupo de empresas J. Pimenta de António de Matos Salgueiro e Rui Gomes
PONTOS DA AGENDA:
Perdão das dívidas provenientes da taxa de produção devida pelos vinicultores à Junta Nacional do Vinho e nova redacção ao Decreto-Lei n.º 47470
Harmonização do processo de cessação da intervenção do Estado nas empresas sujeitas ao regime provisório de gestão e nas empresas privadas
Manutenção da intervenção estatal nas empresas que compõem os subgrupos Alcácer, Ciparque e Promotora, bem como nas duas sociedades integradas no subgrupo Icessa (retirado)
Acordo de cooperação nos domínios do ensino e da formação profissional entre Portugal e Cabo Verde
Acordo no domínio da saúde entre Portugal e Cabo Verde
Acordo no domínio da saúde entre Portugal e São Tomé e Príncipe
Nova redacção ao Decreto-Lei n.º 729-F/75 (retirado)
Acordo entre Portugal e Cabo Verde sobre a concessão de empréstimo
Aumento do aval concedido pelo Estado à Carris
Empréstimo do Fonds de Reétablissement du Conseil de L'Europe
Concessão de aval do Estado à Proconstroi
Concessão de aval do Estado à Electricidade de Portugal - EDP
Controle de gestão nas empresas
Funcionamento das Comissões de Trabalhadores
Nova redacção ao Decreto-Lei n.º 372-A/75 (retirado)
Atribuição da gestão das participações de capital de várias sociedades à Petrogal - Petróleos de Portugal, EP (retirado)
Lei orgânica da Secretaria-Geral do Ministério da Educação e Investigação Científica
Extinção das Juntas de Saúde do Ultramar e da Junta de Recurso
Extinção do Fundo Nacional de Abono de Família e integração do seu património na Caixa Nacional de Pensões
Colocação e abonos dos professores do Ensino Primário
Categorias e vencimentos do pessoal docente do Instituto Gregoriano de Lisboa
Limites de idade para admissão às Escolas do Magistério Primário
Novo regime de fixação de rendas nos contratos de arrendamento e substitui o sistema adoptado pelo Decreto-Lei n.º 445/74
Empréstimo interno - Promissórias do Tesouro
Nacionalização das posições sociais não pertencentes ao Estado do capital social da empresa Gráfica Açoreana, Lda. (retirado)
Recrutamento do pessoal administrativo do Gabinete Coordenador do Centro de Investigação e Controle da Droga e do Centro de Estudos da Profilaxia da Droga
PONTOS FORA DA AGENDA:
Pagamento dos juros aos investidores na Torralta
Nova tabela de preços dos combustíveis
Novo sistema de tarifas de energia eléctrica
Nomeação de Manuel António Baptista Macara e Manuel Van Hoof Ribeiro para membros do Conselho de Gerência da Siderurgia Nacional, EP
Instalação de uma unidade produtora de tractores agrícolas
Alterações ao sistema de poupança-crédito para emigrantesData: Quinta, 20 de Janeiro de 1977Fundo: AMS - Arquivo Mário SoaresTipo Documental: ACTAS Página(s): 20
00792.001
ACTAS
Pasta: 02975.049Assunto: Contestação ao CR
Segurança nas reuniões do CR em relação à Comunicação Social
Análise do 25 de Novembro
Partidos Políticos
Órgãos de Comunicação Social
Posição do PPD e do PCP sobre a presença de militares na cena política
Esquerda e PCP no processo político
Prisão de elementos implicados no 25 de Novembro
Comissões no CR para definição de missões políticas
Revisão da Plataforma de Acordo Constitucional com os Partidos Políticos
Inquérito na Armada sobre o 25 de Novembro
O MFA e o processo revolucionário
Posição da direita militar
Situação político - militar
Posição da RMC face ao MFA
Legalização das detenções do 25 de Novembro
Os Serviços da Polícia Judiciária Militar e os processos do 25 de Novembro
Nomeação de Comissão de Inquérito para o 25 de Novembro, presidida pelo Brigadeiro Luís António da Silva Araújo
Julgamentos em Tribunal Militar Territorial
Competências da PJM e do Tribunal na libertação de militares
Detenções durante o Estado de Sítio
Expulsão da Armada dos militares implicados no 25 de Novembro
Ameaças à esquerda e caça às bruxas
Partidarização nos quartéis e militarização das Unidades
Relação dos Sindicatos, MUTI, etc. com unidades militares e com os Órgãos Superiores da política
O PCP e o 25 de Novembro
Reconstituição do CR
Projecto político do MFA
Carta de Garantia das Liberdades dirigida aos Partidos Políticos
Restruturação das Forças Armadas
Revisão da instituição dos Órgãos do MFA
Leitura de carta do Capitão Sobral Costa
Documento dos 18 em defesa do poder popular armado
Leitura de carta do Major Costa Martins
Os Generais Otelo e Fabião e o 25 de Novembro
Casas de Reclusão para Militares e Casa de Reclusão da Trafaria
MFA e Partidos Políticos
Imagem do MFA e das Forças Armadas
CR como único Órgão permanente do MFA
Busca de armas
Segurança do Vice Almirante Rosa Coutinho, do General Fabião e do General Otelo
Demissão do CR do Capitão Tenente da Armada Almeida Contreiras
Segurança dos elementos do CR
Oficiais com mandato de captura
Integração do SDCI no EMGFA
Nomeação do Capitão Sousa e Castro para Presidente dos SACR
Serviços de Vigilância Económica
Serviços de Saneamento
Serviços de Extinção da ex / PIDE / DGS, a dirigir pelo General Ribeiro de Faria
Restruturação dos Serviços de Apoio do CR
Libertação de dois oficiais da Força Aérea
Libertação do General Kaulza de Arriaga
Demissão do Coronel Pereira de Carvalho como director do jornal 'República'
Saída de militares da Comissão Administrativa do jornal 'República'
Tribunal Militar Territorial para julgamentos do 28 de Setembro, 11 de Março e 25 de Novembro
Proposta de desgraduação dos Generais Otelo e Fabião
Comissão para elaboração de documentos do MFA
Contacto do CR com Partidos Políticos, Sindicatos, Comissões de Trabalhadores, Comissões de Moradores e Delegados de Sindicatos fora da Intersindical
Horário de reuniões do CRData: Quarta, 3 de Dezembro de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 15
02975.049
ACTAS
Pasta: 07219.069Assunto: Relatório confidencial remetido apenas a Afonso Costa, mas representando um complemento do que foi dirigido a este conjuntamente com José Domingues dos Santos, relatando acontecimentos decorridos em 1936 e 1937; atitudes dos comunistas Amaral e Duarte em Madrid e suas ligações com os Budas (falsos comunistas); encontro com Amaral em casa de Bernardino Machado, em Madrid; conversa com Bernardino Machado acerca dos comunistas; conversas com Ribeiro de Carvalho e Aragão; partipação de Roberto Queirós em reunião na sede do SRI, em que também participaram António de Carvalho, o ex-cônsul em Ruão Ismael Anahory, o comunista Reis, Aragão, Rbeiro de Carvalho, Jamie de Morais, Jaime Cortesão, Meneses, Silvas e Godinho; proposta de Jaime de Morais para aceitação da revolução espanhola; divergências com os comunistas em Madrid e desinteresse causado em Ribeiro de Carvalho e Aragão na organização de uma frente revolucionária; acontecimentos passados em Madrid envolvendo Alexandre e Nunes e expulsão deste último de Madrid; questão da sublevação de dois barcos no Tejo e envolvimento nela de comunistas; comunistas Joaquim Godinho, Pinto Garcia e Luís Varela Ferro; descrição da acção de Roberto Queirós em Espanha; apoio recebido por D. Bernardo Giner de los Rios e do presidente do ministério espanhol L. Caballero; detalhes da viagem de Roberto Queirós a Portugal; comentários à posição de Domingos Pereira; impressões de Roberto Queirós sobre a UCRAL, o Comité dos Sargentos de Terra e Mar, sobre Cortês dos Santos, e opiniões de vários sectores relativamente aos comunistas; plano de atentado defendido pela UCRAL; opinião de Roberto Queirós sobre Ribeiro de CarvalhoRemetente: Roberto QueirósDestinatário: Afonso CostaData: Sábado, 3 de Abril de 1937Fundo: DFC - Documentos Afonso CostaTipo Documental: Correspondencia Página(s): 7
07219.069
Correspondencia