Pasta: 08023.075Título: Entrevista a Ular no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Durante o contra-golpe foi capturado, quando fugia para a fronteira.
Adere ao Movimento das Forças Armadas porque viu que a companhia de Bobonaro se mantém neutra.
Foi colocado em Atus, Bobonaro, para organizar a resistência contra os indonésios.
Já durante a invasão, retira-se da fronteira com a população para Lour, razão pela qual deixou a companhia de Bobonaro e regressa a Vikeke. Encontra-se com a família.
Foi eleito Comandante de Zona depois da reestruturação em 1976, em Soibada. À data, refere, a acção militar das FALINTIL estava descoordenada.
Refere a criação da Brigada de Choque, depois da reunião de Laline, e o aniquilamento do inimigo. Sustenta que as FALINTIL fracassaram por falta de planeamento.
Conferência de Uerou, onde Vicente Reis Sahe e Mau Lear dão a orientação de rendição às populações.
Morte de Sahe; a Adjunta Wewe, mulher de Sahe, escreve aos guerrilheiros dando sempre coragem.
Encontra-se com Juvenal Inácio, transmitindo informação e esperança a Serakey.
Rendição a Abril de 1979, com 76 armas e populações.
Fome na Base de Apoio.
Explica passou a integrar os Ratih (elementos da população timorense treinados e armados pelos militares indonésios) e refere a criação das MIPLIN (Milícia Popular de Libertação Nacional). O comandante Falur organiza os Hansip (Segurança Civil; timorenses Armados e treinados por Jakarta)
Reflexão sobre o objectivo do levantamento de Krarás e evolução das FALINTIL.
Reunião de ‘Bé Liurai’, em 1984, tendo em vista a unidade Nacional.
Relação com as mulheres no mato.
Comentário sobre a captura de Xanana Gusmão, e a morte de Alex David.
Em 1998 movimentou-se para a Região 4.;
[Tétum: Tempu Kontra-Golpe: kapturadu wainhira halai to’o fronteira. Adere fali ba Movimento das Forças Armadas tanba haree ompanhia Bobonaro hanesan neutral.
Kolokadu iha Atus Bobonaro hodi halo resistensia kontar Bapak sira.
Invasaun, retira husi fronteira ho populasaun ba Lour.
Rasaun sai husi companhia Bobonaro nian, fila ba Viqueque. Hasoru fali ho famlia.
Regionalismo hanesan tendensia iha Falintil; ne’e hamosu konfliktu balun.
Sai Comandante da Zona hafoin restrukturasaun iha 1976 iha Soibada.
Aksaun militar maibe laiha orientasaun. Infiltrasaun ba Base de Apoo nebe makaas iha 1977. Taka dalan ba imimigo nebe sai husi WaiMori. Anikila enemigu, populasaun mos kaer.
Criasaun Brigada de Choque hafoin reuniaun Laline. Anikilamentu hhusi enemigu. Falitnil fracasso tanba laiha palneamentu.
Konferesia Werou iha nebe Vicente Reis Sahe no Mau Lear kolia ba populasaun atu ba rende.
Sahe mate: Adjunta Wewe sahe nia feen hakerek, fo koragem nafatin.
Hasoru malu ho Juvenal Inacio, traansmite informasaun no esperansa ba SeraKey.
Rende Abril 1979 ho 76 armas ho popuasaun.
Hamlaha iha Base de Apoio.
Oinsa tama Ratih (forsa Indoensia nian)
Harii Miplin – Milisia Popular da Libertasaun. Comandante Falur organisa Hansip sira.
Objektivu levantamentu iha Kraras no fatin seluk tan.
Refleksaun ba levantamentu ne’e. Oinsa rekonsiliasaun bele lao hafoin ne’e.
Komentariu kona ba evolusaun Falintil uluk no iha 1984.
Reuniaun Be Liurai ba Unidade nasional iha 1984.
Relasaun ho feto sira iha ai-laran.
Komentariu kona ba captura Xanana Gusmao, lakon Dai Tula.
1998: ba Regiaun 4. Difikuldades ba juventude iha neba. Oinsa hanorin ba sira.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.075
Audio
Pasta: 08023.100Título: Entrevista a Luís Katana no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: Nascido em Maubisse em 1966. Na invasão fudiu para o mato com quatro irmãos (+novos) e uma irmã, regressou apenas com uma irmã. Os pais também morreram no mato. Fome; a mãe morreu em Alas, como foi enterrada.
O pai morreu no tiroteio, não foi enterrado por causa do intenso tiroteio com o Batalhão 303.
Saiu de Timor para Jakarta como trabalhador juntamente com 350 companheirosn.
Ligação com Avelino Coelho. Participa na manifestação em Gedung DPR-MPR em Jakarta sobre os direitos humanos.
Um militar da PM foi morto em Tanah Abang.
Manifestação na Embaixada Americana em 1994, tempo de encontro dos governos da Asia APEC. Como 29 colegas entraram na Embaixada.
Instrução, orientação de Xanana Gusmão na cadeia de Cipinang.
Francisco Lopes da Cruz e Clementino Amaral foram falar com eles.
Pressões e situação na Embaixada. Torna-se difícil encontrar papelada para sair porque ele matou o PM; tentou queimar-se, por fim obteve papelada.
Como conseguiu sair para Portugal; foi recebido.
Foi até Alemanha para participar na manifestação contra Ali Alatas que visitava em 1997. Alatas tinsultou-os, as pessoas tiraram fotografias.
Apoio em dinheiro de Portugal. Dificuldades com a língua portuguesa. Apoios também da Irlandia.
A activista pró-Indonésia Rosa Damayanti colabora com eles na demonstração.
Votações: não se conseguia dormir em paz por causa das violaçoes constantes. Muita alegria com a entrada da INTERFET.
Reflexão.;
[Tétum: Moris iha Maubisse 1966. Invasaun halai ba ai-laran ho aliin nain haat no feton ida, mai fali ho feton ida deit. Aman inan mos mate iha ai-laran. Hamlaha; inan mate iha Alas, hakoi oinsa.
Aman mate tanba tiru, la konsege hakoi tanba Batalyon 303 manas.
Sai husi Timor ba jakarta hanesan Tenaga kerja hamutuk ho maluk sira nain 350.
Ligasaun ho Avelino Coelho. Halo demonstrasaun iha Gedung DPR-MPR iha Jakarta ona ba direitus humanus.
Oho militar PM iha Tanah Abang.
Demonstrasaun iha Embaixada Amerika iha 1994, tempu enkontru governu Asia nian APEC. Oinsa kolega nain 29 konsege tama Embaixada nene’e.
Instruksaun, orientasaun husi Xanana Gusmao iha kadeia iha Cipinang.
Francisco Lopes da Cruz ho Clementino Amaral ba kolia ho sira.
Oinsa presaun, situasaun iha Embaixada nia laran. Susar nia hetan surat atu sai tanba oho PM ne’e; ameasa sunu an, hetan surat.
Oinsa konsege sai to’o Portugal; ema simu.
Ema bolu nia sai to’o Alemanha / Jerman ba demonstrasaun kontra Ali Alatas nebe visita ba 1997. Alatas tolok sira; ema hasai foto.
Apoio ho osan husi Portugal. Difikuldade ho lian Portugues. Apoio mos husi Irlandia.
Aktivista husi Indonesia Rosa Damayanti kolabora ho sira iha demonstrasaun.
Votasaun: la toba hakmatek tanba violasaun makaas. Kontent wainhira InterFET tama ba.
Refleksaun.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.100
Audio
Pasta: 08023.126Título: Entrevista a Julio (Juju) Correia no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: César Mau Laka é seu irmão mais novo. O pai defende o colonialismo português, o que cria contradição com os filhos.
Aderiu ao golpe da UDT com o irmão (+novo) Totó. Foi preso no contra-golpe no Quartel-Geral. Evacuado para Aileu-Maubisse-Same.
Saiu de Díli na invasão, levando muniçoes.
Dois dos seus colegas foram fuzilados em Aileu. Os líderes políticos eram presos à parte. Como eram escolhidos para serem mortos; viu que existiam muitos problemas particulares (questões familiares).
Foi até Maubisse quando o inimigo entrou.
Mais fuzilamentos em Same. Mau Laka nunca se preocupou em se salvar. Hermenigildo Alves tirou-o com o irmão em Same, levou-os para Maubara. Trabalhou no Centro de Informação Militar com Ministro de Defesa, H. Alves.
O sistema de informação, manutenção do gerador, rádio racal, até 1977. Como foi o desmantelamento.
Mudou-se com Mau Laka para Fronteira Sul. Aniquilamento, evacuação, concentração na Fronteira Norte, ataque ao povo, fome, etc.
Separou-se do irmão, despediram-se dizendo apenas que se calhar nunca mais se veriam.
Assistiu ao fuzilamento de seis pessoas que queriam render-se. O Comissaio Político da Fronteira Norte; Mau Kruma (Hélio Pina) deu ordens para o fuzilamento.
Rendendo-se ao indonésios perto de Díli em 1979. Inquéritos, etc.
Encontro com a mãe. Actua no mínimo na rede clandestina. Em 1998-1999 tira um pouco de dinheiro do seu salário de funcionário para judar a resistência. Enviou óculos para Lu Olo.
Como dar valor à historia da resistência, dando a conhecer a gerações novas gerações. Como erguer a nova nação Timor-Leste.;
[Tétum: Cesar mau Laka nia aliin mane. Aman defende colonialismu Portugues, choque ho oan.
Tama Golpe ho UDT hamutuk ho aliin Toto. Dadur iha Kontra-Golpe iha Kuartu Geral. Evakua ba Aileu-Maubisse-Same.
Sai husi Dili ho invasaun, lori munisoens.
Kolega nain rua nebe dadur hamutuk ho nia fusiladu iha Aileu.. Dadur politikus boot ketak. Oinsa hasai ema atu oho; haree problema partikular ma barak.
Lao to’o Maubisse wainhira enemigu tama tiha ona.
Fusilamentu tan iha same. Mau Laka nunca mai atu salva. Hermenigildo Alves hasai nia ho aliin iha Same, lori ba Maubara. Servisu iha Centro de Informasaun Militar ho Ministro de Defesa Alves.
Oinsa sistema informasaun, manutensaun gerador, rakal, to’o 1977. Oinsa desmantelamentu.
Muda hamutuk ho Mau Laka ba Fronteira Sul. Anikilamentu, evakuasaun, konsentra iha Fronteira Norte, ataka ba povo, hamlaha, etc.
Fahe malu no maun, hetan lia meneon deit katak karik sei la haree malu tan.
Assiste fusilamentu ema nain neen nebe hakarak rende. Oinsa Komisariu Politiku Fronteira Norte Helio Pina / mau Kruma fo ordens ba fusilamentu.
Oinsa rende ba Indonesia besik Dili 1979. Inkeritu, etc.
Hasoru malu ho inan. Klandestinidade oituan deit.1998-1999 hasai osan oituan husi funsionario nia salario ba resistensia. Haruka oculos Lu Olo nian.
Oinsa fo valor ba historia resistensia, haktuir ba gerasaun foun. Oinsa harri nasaun foun Timor Leste nian.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.126
Audio
Pasta: 08023.054Título: Entrevista a Moises Afonso no programa radiofónico Tuba Rai MetinAssunto: São 12 irmãos, 4 ainda vivos.
Fez tropa no tempo português, Tama tropa Protugeus, ba fronteira go’o Golpe
02-09-1975 a UDT passa a fronteira. Ele estava em Maliana, não concordou. Como tropa do exército português, ele não adere a nenhum partido. Virgilio dos Anjos – comandante Ular foi capturado.
06-09: a UDT assalta Maliana.
Foi a Lebos antes da invasão. Foi comandante. Fez assaltos até a dominação indonésia.
Notícia sobre a morte de Nicolau Lobato: guardou segredo. Desmantelamento total das forças.
Como avião bombardeia, danifica culturas, as Falintil que conhecem, morrem.
Em 1979 regressa a Fronteira Sul. Sofre durante a evacuação.
Nasceu-lhe um filho no mato. Problemas que teve nesse período. É necessário esconder-se.
Em 1981 a sua mulher foi capturada. Estabeleceu contactos com ele. Em 1983 encontra-se com a mulherna horta e com o filho, a mulher diz para não se render.
Contactando Manuel Magalhaães
Rouba alimentos de Atambua.
Em 1980 tipo ‘contacto de paz’ ou aproximação com Kodim em Maliana, com Chico Xavier, Padre Tavare e Padre Santana. O comandante Inocêncio como guia. Festa, etc., depois traição, tiroteio.
Conflicto com José Pereira sobre a sua mulher.
Esteve doente; como foi operado.
Em 1990: contacto com Caetano em Atambua, realização de grande assalto, Caetano morre. Ele foi capturado, inquérito.
Regressa a Maliana, fica com a mulher. Em 1994 entra na rede clandestina
Em 1999 as votações. Eleito Nurep.;
[Tétum: Maun aliin 12, nain 4 mak moris nafatin.
Tama tropa Protugeus, ba fronteira go’o Golpe
02 / 09 / 1975 UDT liu fronteira. Nia iha Maliana, la tuir. Hanesan forsas Portugues deit, nia la tuir partidu. Kaer Virgilio dos Anjos – Comandante Ular.
06 / 09: UDT assalta Maliana.
Ba Lebos antes invasaun. Sai Comandante. Assalta to’o Indonesia domina.
Notisia nebe Nicolau Lobato mate: rai hanesan segredu. Desmantelamentu totla ba forsas.
Oinsa aviaun rega, mate hahan, Falintil nebe la konyese mate.
1979 fila ba Fronteira Sul. Terus iha evakasaun nia laran.
Ninia oan moris iha ai-laran. Susar nebe hetan tempu neba. Tenki subar.
1981 kaer ninia feen. Nia halo kontaktu ho nia. 1983 hasoru fali ho feen no oan iha to’os, feen hatete labele rende.
Kontaktu ho Manuel Magalhaães
Nauk hahan husi Atambua.
1980 tipo ‘kontak dame’ ka aproximasaun ho Kodim iha Maliana, ho Chico Xavier, Padre tavares, no Padre Santana. Comandante Inocencio hanesan mata-dalan. Festa, etc., depois traisaun, tiru malu.
Confliktu ho Jose Pereira kona ba hola feen.
Nia moras; oinsa opera ba nia.
1990: kontaktu ho Caetano iha Atambua, assaltu boot nebe halo, Caetano mate. Kaer nia, inkeritu.
Fila ba Maliana, hola fali feen. 1994 tama fali klandestinidade
1999 votasaun. Sai Nurep.];Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - USAidTipo Documental: Audio Página(s): 1
08023.054
Audio
Pasta: 02975.048Assunto: Comando das Forças Armadas atribuído ao CEMGFA
Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro
Nomeação do Coronel Marques Pinto para o SDCI
Estado de Sítio parcial na zona da RML
Exposições e propostas de vários elementos do CR sobre a situação
Pedido de demissão do Capitão Marques Júnior
Pedido de período de licença de Otelo, na sequência da extinção do COPCON pelo EMGFA
Pedido de demissão do General Pinto Soares como director da Academia Militar
Resolução do CR sobre a reestruturação de várias empresas proprietárias de periódicos nacionais, na sequência da exposição do Ministro da Comunicação Social
Pedido de dispensa das reuniões pelo Comandante Contreiras
Exposição do Dr. Constâncio sobre a política de salários e rendimentos
Resolução do CR sobre renúncia do Almirante Rosa Coutinho
Nomeação do Capitão Sousa e Castro para Presidente das SACR
Suspensão do Comandante Contreiras
Pedido de demissão do Almirante Filgueiras Soares como CEMA
Nomeação do Almirante Souto Cruz para CEMA
Independência de facção em Timor e interferência da Indonésia, exposição do Ministro da Cooperação e do Ministro dos Negócios EstrangeirosData: Sábado, 29 de Novembro de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 13
02975.048
ACTAS
Pasta: 02975.036Assunto: ORDEM DE TRABALHOS:
Reestruturação da 5.ª DIV. - O Ten. Coronel Ramalho Eanes e o Major Loureiro dos Santos são propostos para a chefia
Reestruturação interna do CR
Projecto de lei do SDCI
Relatório sobre as declarações do PPD
Delegação para Angola
Reestruturação da AMFA
Projecto de reestruturação de vários organismos para aumentar a eficiência do COPCON
Situação em Timor:
Reféns da UDT
Conversações com a FRETILIN
Diligências do Embaixador da Indonésia
Situação em Angola:
Retorno de nacionais e transporte para Kinshasa e Wuidoeck
Apoio dos EUA e da OCDE a retornados
Chefia do SDCI pelo Capitão de Mar - Guerra Martinho Comprido
Dissolução do Regimento da PM
Criação de agrupamento militar de intervenção [AMI], chefiado pelo Brigadeiro Nuno Viriato Tavares de Melo Egídio
Reformulação da PSP e GNR
Reforço dos Serviços de Informação (SDCI)
Detenção ilegal de armamento e explosivos
Reivindicações dos Deficientes das Forças ArmadasData: Quinta, 25 de Setembro de 1975Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 7
02975.036
ACTAS
Pasta: 02975.076Assunto: ORDEM DE TRABALHOS:
Análise da Situação Política
Organização, funcionamento e processo da Comissão Constitucional
Relatório do 25 de Novembro
Situação dos jornalistas M. Soares e A. Valdez dos Santos - Processo judicial no foro militar
Prisioneiros portugueses em Timor - Contactos com a Indonésia e com o Governo Provisório de Timor, deslocação a Timor de uma Comissão constituída pelo Gen. Morais da Silva e pelo Maj. Cadete
Requerimento do advogado Afonso Baptista de Carvalho, relativo às ocupações e despejos - deficientes das Forças Armadas, actuação da PSP, legislação em vigor
Comissão Constitucional do Conselho da RevoluçãoI
libação do Coronel Rafael Durão da implicação no 11 de Março
Competências do poder judicial, civil ou militar para graduar as culpas criminais e actuação dos chefes militares
Responsabilidades no 11 de Março segundo as patentes militares
Celebração de missa em sufrágio do Ten. Cor. Magiollo de Oliveira - missa de carácter político
Debate sobre a publicação do Relatório Final da Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro, com o registo escrito de intervenções de conselheiros - Armada, SDCI, Organizações Sindicais
Extinção da Comissão de Inquérito ao 25 de Novembro
Nomeação de militares para departamentos civis - Comissão Administrativa da Herdade dos Machados, Instituto Nacional de Estatística
Acidente de helicóptero na região do Porto - Governo da República Democrática de S. Tomé e Príncipe
Campanha eleitoral do PM para PRData: Segunda, 14 de Junho de 1976Fundo: DJB - Documentos José Manuel BarrosoTipo Documental: ACTAS Página(s): 11
02975.076
ACTAS
Pasta: 06500.055Título: The Independent, The Australian, The New York Times, Agência France Press, New Statesman, The Washington Times, The Jakarta Post, Agência Antara, BBC, Kompas Online, The Financial Times, Sydney Morning Herald, Agência Reuters, The Indonesian Observer, Expresso, Agência Associated PressAssunto: Resistência Armada; Lere A. Timur; FRETILIN, Xanana Gusmão; ABRI; Austrália; AIETD; Igreja; Wiranto; K. Annan; J. Marker; militares; Downer; CNDH; Habibie; Bispo D. Ximenes Belo; Supadi; assassinatos; Suratman; Resistência juvenil; estudantes; J. Pareira; Alatas; genocídio; prémio Nobel; guerrilha; documentos confidenciais; Kamal Bamadhaj; Portugal; Jaime Gama; refugiados; tribunal federal; H. Deakin; Lay Kon Tji; P. Ruddock; TAPOL; Suharto; HRWA; G. Aditjondro; NZ; Santa Cruz; EUA; solidariedade; mortes; S. Panjaitan; jornalistas; RENETIL; prisão; Becora; J. Pilger; Abilio Soares; Clinton; PBB; CNRT; conversações; Supadi; Mindanao; FALINTIL; violência; Komnas HAM; Mário Carrascalão; M. Soekarnoputri; A. Rais; M. Moslem; ETISC; T. Y. Budii; retirada das tropas; referendo; DPRD; PBB; GPK; ASEAN; Syafei; NY; autonomia; Kostrad; Kopassus; manifestações; A. Damiri; Da Silva; ETISC; ARF; UE; Guterres; China; paz; A. Mariano; enviado especial da ONU; F. Eckard; PDI; F. Araujo; PBNU; YPP; Ramos-Horta; MandelaData: Junho de 1998 - Novembro de 1998Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 97
06500.055
IMPRENSA
Pasta: 06442.026Título: The West Australian, The Weekend Australian; Northern Territory News, New Straits Times, The Age, The Australian, The Observer, Financial Times, The Sydney Morning Herald, Financial Review, The New York Times, Agência Reuter, Times, The Canberra Times, The Guardian, The Jakarta Post, Le Monde, Luxemburger Wort, International Herald Tribune, The Melburn SunAssunto: Nações Unidas; TimorGap; Portugal; solidariedade; Java; Bali; política de transmigração; Mochtar; cartoons; Hayden; Irian Jaya; FRETILIN; resistência armada; Ramos-Horta; ASEAN; Amnistia Internacional; venda de armamento; refugiados; Mochtar; Papua Nova Guiné; Exxon; Perez de Cuellar; genocídio; história; Irian Jaya; Margareth Tatcher; Keith Suter; Abel Guterres; ACTU; Lord Avevury; assassinatos; Mario Carrascalao; Murdani; Pancasila; Bolkus; Bill Morrison; Rádio Maubere; Howard; FRETILIN; resistência armada; ABRI; Concio Sousa Gama; Bolkus; Chipp; Xanana Gusmão; ACET; Bispo D. Ximenes Belo; papa; Irian Jaya; John EtheridgeData: Junho de 1985 - Dezembro de 1985Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 60
06442.026
IMPRENSA
Pasta: 06442.028Título: Agência France Press, The Age, The West Australian, The Bulletin, The Jakarta Post, The Canberra Times, Deutsches Allgemeines, The Sun, Financial Review, The Times of Papua New Guinea, Die Tageszeitung, Tribune, The Australian, Sunshine Coast Daily, The Courier-Mail, The Sunday Mail, Het Parool, De Waarheid, The Weekend Australian, The National Times, The Sydney Morning Herald, The International Herald Tribune, The Australian, Sunshine Coast Daily, Het Parool, De Waarheid, The Northern Territory News, The Melburn Sun, The GuardianAssunto: Salvador J. Ximenes Soares; FRETILIN; resistência armada; imprensa; Atauro; Mario Carrascalao; Igreja; solidariedade; CVI; ICRC; Austrália; detenções; prisões; Mauk Morak; Bobonaro; refugiados; Irian Jaya; bispo D. Martinho da Costa Lopes; Suharto; Natalia Feladoris da Costa; Carrascalao; Amnistia Internacional; Mochtar; PKI; DPR; SOBSI; AIPO; Golkar; Carmel; PE; ACET; Baucau; Benny Murdani; John Howard; bispo D. Ximenos Belo; ASEAN; Vietnam; relatório; OPM; tráfico de mulheres; rádio; manifestações; APODETI; violações; torturas; guerrilha; Hayden; exílio; ACET; Paul Keating; política anti-natalista; mulheres; genocídio; desenvolvimento; história; crianças; Jill Jolliffe; Ramos-HortaData: Junho de 1985 - Agosto de 1985Fundo: Arquivo da Resistência Timorense - TAPOLTipo Documental: IMPRENSA Página(s): 73
06442.028
IMPRENSA